2. Anussativaggo
Chương Nhớ Nghĩ
1-2. Mahānāmasuttadvayavaṇṇanā
Chú Giải Hai Bài Kinh Mahānāma
11-12. Dutiyassa paṭhame nānāvihārehi viharatanti gihīnaṃ nibaddho eko vihāro nāma natthi, tasmā amhākaṃ anibaddhavihārena viharantānaṃ kena vihārena katarena nibaddhavihārena vihātabbanti pucchati.
Trong bài thứ hai và thứ nhất, vị ấy sống với nhiều loại trú khác nhau; nhưng đối với hàng cư sĩ thì không có một loại trú cố định nào cả, do đó người đang sống với trú không cố định của chúng tôi hỏi rằng: “Loại trú nào đã được thực hiện để từ đó phải sống với trú cố định (nibaddhavihārena)?”
Ārādhakoti sampādako paripūrako.
“Ārādhako” nghĩa là người hoàn thành viên mãn.
Dhammasotasamāpanno buddhānussatiṃbhāvetīti dhammasotasamāpanno hutvā buddhānussatiṃ bhāveti.
“Dhammasotasamāpanno buddhānussatiṃbhāvetīti” (Được nhập vào dòng pháp, tu tập niệm Phật) nghĩa là sau khi đã trở thành người nhập vào dòng pháp, vị ấy tu tập niệm Phật.
Dutiye gilānā vuṭṭhitoti gilāno hutvā vuṭṭhito.
Ở bài thứ hai, “gilānā vuṭṭhitoti” nghĩa là đã từng bị bệnh rồi sau đó hồi phục.
3. Nandiyasuttavaṇṇanā
Chú Giải Kinh Nandiya
13. Tatiye kalyāṇamitteti sumitte.
Ở bài thứ ba, “kalyāṇamitta” nghĩa là người hiền thiện.
Evamettha kalyāṇamittavasena saṅghānussati kathitā.
Như vậy, ở đây niệm tưởng về chư Tăng đã được giải thích theo khía cạnh bạn lành (kalyāṇamitta).
Kabaḷīkārāhārabhakkhānanti kāmāvacaradevānaṃ.
“Kabaḷīkārāhārabhakkhānanti” nghĩa là các vị trời cõi Dục giới ăn đồ ăn từng nắm.
Asamayavimuttoti asamayavimuttiyā vimutto khīṇāsavo.
“Asamayavimutto” nghĩa là vị đã được giải thoát không thời hạn, lậu hoặc đã tận.
4. Subhūtisuttavaṇṇanā
Chú Giải Kinh Subhūti
14. Catutthe ko nāmāyaṃ subhūtī bhikkhūti jānantopi satthā kathāsamuṭṭhāpanatthaṃ pucchati.
Ở bài thứ tư, dù biết rõ vị Tỳ-khưu này tên là Subhūti, Thế Tôn vẫn hỏi để khởi đầu câu chuyện.
Sudattassa upāsakassa puttoti anāthapiṇḍikaṃ sandhāyāha.
“Là con trai của Cư sĩ Sudatta,” nói liên quan đến Cấp Cô Độc (Anāthapiṇḍika).
Anāthapiṇḍikassa hi putto attano cūḷapitu santike pabbajito, atha naṃ subhūtitthero ādāya satthu santikaṃ agamāsi.
Vì con trai của Anāthapiṇḍika đã xuất gia trong sự hiện diện của chú mình, rồi Tôn giả Subhūti đã dẫn ông ta đến trước sự hiện diện của Thế Tôn.
Saddhāpadānesūti saddhānaṃ puggalānaṃ apadānesu lakkhaṇesu.
“Saddhāpadānesūti” nghĩa là những đặc tính không biểu lộ của các cá nhân có đức tin.
5. Mettasuttavaṇṇanā
Chú Giải Kinh Từ Bi
15. Pañcame sukhaṃ supatīti yathā sesajanā samparivattamānā kākacchamānā dukkhaṃ supanti, evaṃ asupitvā sukhaṃ supati.
Ở bài thứ năm, “người ấy ngủ trong an lạc” nghĩa là trong khi những người khác phải trở mình liên tục như những con quạ bị thương và ngủ trong đau khổ, thì người này không cần phải trở mình mà vẫn ngủ trong an lạc.
Niddaṃ okkamantopi samāpattiṃ samāpanno viya hoti.
Dù đang chìm vào giấc ngủ, người ấy vẫn giống như đang an trú trong một loại định.
Sukhaṃ paṭibujjhatīti yathā aññe nitthunantā vijambhamānā samparivattantā dukkhaṃ paṭibujjhanti, evaṃ appaṭibujjhitvā vikasamānaṃ viya padumaṃ sukhaṃ nibbikāro paṭibujjhati.
“Người ấy tỉnh dậy trong an lạc” nghĩa là trong khi những người khác phải cố gắng duỗi mình, ngáp dài và trở mình rồi mới tỉnh dậy trong đau khổ, thì người này không cần phải làm vậy mà tỉnh dậy nhẹ nhàng như một đóa sen nở rộ, không chút mệt mỏi.
Na pāpakaṃ supinaṃ passatīti supinaṃ passantopi bhaddakameva supinaṃ passati, cetiyaṃ vandanto viya pūjaṃ karonto
viya ca dhammaṃ suṇanto viya ca hoti.
“Không thấy ác mộng” nghĩa là dù có thấy giấc mơ, người ấy cũng chỉ thấy những giấc mơ tốt lành, giống như khi chiêm bái tháp, làm lễ cúng dường hoặc nghe pháp.
Yathā panaññe attānaṃ corehi samparivāritaṃ viya vāḷehi upaddutaṃ viya papāte patantaṃ viya ca passanti, na evaṃ pāpakaṃ supinaṃ passati.
Cũng như những người khác thấy mình bị trộm vây quanh, bị sói tấn công, hoặc rơi xuống vực thẳm, nhưng người này không thấy những ác mộng như vậy.
Manussānaṃ piyo hotīti ure āmukkamuttāhāro viya sīse piḷandhitamālā viya ca manussānaṃ piyo hoti manāpo.
“Được mọi người yêu mến” nghĩa là người ấy được mọi người quý trọng như một bữa ăn ngon được dâng lên, hay như một vòng hoa được đội trên đầu.
Amanussānaṃpiyo hotīti yatheva manussānaṃ, amanussānampi piyo hoti visākhatthero viya.
“Được cả chư thiên yêu mến” nghĩa là giống như được loài người yêu mến, người ấy cũng được chư thiên quý trọng, như Trưởng lão Visākha.
Vatthu visuddhimagge (visuddhi. 1.258) mettākammaṭṭhānaniddese vitthāritameva.
Trong bộ *Thanh Tịnh Đạo* (Visuddhimagga), phần giải thích rộng về đề mục thiền từ (*mettākammaṭṭhāna*) đã được trình bày chi tiết.
Devatā rakkhantīti puttamiva mātāpitaro devatā rakkhanti.
“Chư thiên bảo vệ” nghĩa là chư thiên bảo vệ người ấy như cha mẹ bảo vệ con cái.
Nāssa aggivā visaṃ vā satthaṃ vā kamatīti mettāvihārissa kāye uttarāya upāsikāya viya aggi vā, saṃyuttabhāṇakacūḷasīvattherasseva visaṃ vā, saṃkiccasāmaṇerasseva satthaṃ vā na kamati nappavisati, nāssa kāyaṃ vikopetīti vuttaṃ hoti.
“Lửa, độc hay dao gậy không xâm phạm người ấy” nghĩa là đối với người sống trong thiền từ, lửa không thể cháy, độc không thể hại, dao gậy không thể xâm phạm thân, như trường hợp của nữ cư sĩ Uttarā, Trưởng lão Cūḷasīva, hay Sa-di Sankicca.
Dhenuvatthumpi cettha kathayanti.
Cũng có câu chuyện về con bò cái được kể ở đây.
Ekā kira dhenu vacchakassa khīradhāraṃ muñcamānā aṭṭhāsi.
Một con bò cái đứng đó, đang chảy dòng sữa cho con bê của nó.
Eko luddako ‘‘taṃ vijjhissāmī’’ti hatthena samparivattetvā dīghadaṇḍaṃ sattiṃ muñci.
Một kẻ săn bắt nói rằng: “Ta sẽ bắn nó,” rồi cầm một cây gậy dài và phóng lao.
Sā tassā sarīraṃ āhacca tālapaṇṇaṃ viya vaṭṭamānā gatā , neva upacārabalena na appanābalena, kevalaṃ vacchake balavahitacittatāya.
Con bò cái ấy, dù bị chạm đến thân thể, vẫn điềm nhiên như chiếc lá cọ, không phải nhờ sức mạnh của định cận hành hay định an chỉ, mà chỉ vì tâm hoàn toàn gắn bó với con bê của mình.
Evaṃ mahānubhāvā mettā.
Như vậy, thiền tâm từ có oai lực to lớn.
6. Aṭṭhakanāgarasuttavaṇṇanā
Chú Giải Kinh Aṭṭhakanāgara
16. Chaṭṭhe dasamoti jātigottavasena ceva sārapattakulagaṇanāya ca dasame ṭhāne gaṇīyati, tenassa dasamotveva nāmaṃ jātaṃ.
Ở bài thứ sáu, “người thứ mười” được tính theo dòng dõi và cũng được xếp vào vị trí thứ mười trong cách đếm các gia đình quý tộc, do đó tên của ông ấy trở thành “Dasamo”.
Aṭṭhakanāgaroti aṭṭhakanagaravāsī.
“Aṭṭhakanāgara” nghĩa là người cư trú tại thành Aṭṭhaka.
Kukkuṭārāmeti kukkuṭaseṭṭhinā kārite ārāme.
“Kukkuṭārāma” nghĩa là khu vườn do trưởng giả Kukkuṭa tạo dựng.
Tena bhagavatā…pe… sammadakkhātoti ettha ayaṃ saṅkhepattho – yo
so bhagavā samatiṃsa pāramiyo pūretvā sabbakilese bhañjitvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho, tena bhagavatā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ āsayānusayaṃ jānatā, hatthatale ṭhapitaṃ āmalakaṃ viya sabbañeyyadhamme passatā, apica pubbenivāsādīhi jānatā, dibbena cakkhunā passatā, tīhi vā vijjāhi chahi vā pana abhiññāhi jānatā, sabbattha appaṭihatena samantacakkhunā passatā, sabbadhammajānanasamatthāya paññāya jānatā, sabbasattānaṃ cakkhuvisayātītāni tirokuṭṭādigatāni cāpi rūpāni ativisuddhena maṃsacakkhunā vā passatā, attahitasādhikāya samādhipadaṭṭhānāya paṭivedhapaññāya jānatā, parahitasādhikāya karuṇāpadaṭṭhānāya desanāpaññāya passatā, antarāyikadhamme vā jānatā, niyyānikadhamme passatā, arīnaṃ hatattā arahatā, sammā sāmaṃ sabbadhammānaṃ buddhattā sammāsambuddhenāti evaṃ catuvesārajjavasena catūhi kāraṇehi thomitena atthi nu kho eko dhammo akkhātoti.
“Bởi đức Thế Tôn… thuyết giảng đúng đắn” – ở đây ý nghĩa tóm lược là: Đức Thế Tôn, sau khi đã viên mãn ba mươi pháp ba-la-mật, đoạn tận mọi phiền não, chứng ngộ vô thượng Chánh Đẳng Giác, với trí tuệ thấy rõ khuynh hướng và tiềm ẩn của chúng sinh, giống như trái cây āmalaka đặt trên lòng bàn tay, thấy tất cả các pháp đáng được nhận thức; lại nữa, với thiên nhãn thanh tịnh, thấy rõ tiền kiếp, hoặc với ba minh, hoặc với sáu thần thông, thấy không bị ngăn che bởi con mắt toàn diện, với trí tuệ có khả năng hiểu biết tất cả pháp, thấy rõ các hình sắc vượt ngoài tầm mắt thường bằng con mắt thịt hoàn toàn thanh tịnh, thấy với trí tuệ thâm nhập vì lợi ích bản thân qua sự thiết lập thiền định, thấy với trí tuệ thuyết giảng vì lợi ích tha nhân qua nền tảng từ bi, thấy rõ các pháp chướng ngại, thấy rõ các pháp dẫn đến giải thoát, chiến thắng quân ma, đạt đến quả vị A-la-hán, tự mình giác ngộ tất cả pháp, nên được gọi là bậc Chánh Đẳng Giác – như vậy, với bốn lý do vững chắc, có tồn tại hay không một pháp nào được thuyết giảng?
Abhisaṅkhatanti kataṃ uppāditaṃ.
“Abhisaṅkhata” nghĩa là đã được tạo tác, đã được sinh khởi.
Abhisañcetayitanti cetayitaṃ kappayitaṃ.
“Abhisañcetayita” nghĩa là đã được suy tư, đã được hoạch định.
Sotattha ṭhitoti so tasmiṃ samathavipassanādhamme ṭhito.
“Người ấy trụ trong mục đích nghe” nghĩa là người ấy an trú trong các pháp chỉ và quán.
Dhammarāgena dhammanandiyāti padadvayenapi samathavipassanāsu chandarāgo vutto.
“Với niềm say mê pháp, với niềm hoan hỷ pháp” – cả hai từ này đều nói đến sự ham thích trong chỉ và quán.
Samathavipassanāsu hi sabbena sabbaṃ chandarāgaṃ pariyādiyituṃ sakkonto arahā hoti, asakkonto anāgāmī hoti.
Trong chỉ và quán, nếu có thể hoàn toàn đoạn trừ mọi ham thích thì trở thành A-la-hán, nếu không thể thì trở thành Bất Lai.
So samathavipassanāsu chandarāgassa appahīnattā catutthajjhānacetanāya suddhāvāse nibbattati.
Do chưa đoạn trừ hoàn toàn sự ham thích trong chỉ và quán, người ấy tái sinh trong cõi Suddhāvāsa với tâm định thuộc tầng thiền thứ tư.
Ayaṃ ācariyānaṃ samānatthakathā.
Đây là lời chú giải đồng nhất của các bậc thầy.
Vitaṇḍavādī panāha – ‘‘teneva dhammarāgenāti vacanato akusalena suddhāvāse nibbattatī’’ti.
Người biện luận ác ý nói rằng: “Theo lời này, ‘do sự ham thích pháp’ nên tái sinh trong cõi Suddhāvāsa với nghiệp bất thiện.”
So ‘‘suttaṃ āharāhī’’ti vattabbo.
Người ấy cần được bảo rằng: “Hãy nêu ra kinh điển để chứng minh.”
Addhā aññaṃ apassanto idameva āharissati.
Chắc chắn người ấy, không thấy điều khác, sẽ đưa ra chính điều này.
Tato vattabbo ‘‘kimpanidaṃ suttaṃ nītatthaṃ, udāhu neyyattha’’nti.
Kế đó, cần hỏi: “Kinh này có ý nghĩa quyết định hay là ý nghĩa cần được giải thích?”
Addhā ‘‘nītattha’’nti vakkhati.
Chắc chắn người ấy sẽ trả lời: “Nó có ý nghĩa quyết định.”
Tato vattabbo – evaṃ sante anāgāmiphalatthikena samathavipassanāsu chandarāgo kattabbo bhavissati, chandarāge uppādite anāgāmiphalaṃ paṭiladdhaṃ bhavissati, mā ‘‘suttaṃ me laddha’’nti yaṃ
vā taṃ vā dīpehi.
Kế đó, cần nói: “Như vậy, người mong cầu quả vị Bất Lai phải tạo ra sự ham thích trong chỉ và quán; khi sự ham thích trong chỉ và quán phát sinh, quả vị Bất Lai sẽ đạt được. Đừng nói rằng ‘Tôi đã hiểu kinh này’ rồi tự mãn.”
Pañhaṃ kathentena hi ācariyassa santike uggahetvā attharasaṃ paṭivijjhitvā kathetuṃ vaṭṭati.
Khi thảo luận vấn đề, cần học thuộc trước mặt thầy, sau khi nắm rõ ý nghĩa sâu xa của nó, thì mới trình bày lại cho phù hợp.
Akusalena hi sagge, kusalena ca apāye paṭisandhi nāma natthi.
Vì thực tế, không có sự tái sinh trong cõi trời do nghiệp bất thiện, cũng như không có sự tái sinh trong ác đạo do nghiệp thiện.
Vuttañcetaṃ bhagavatā –
Đức Thế Tôn đã dạy rằng:
‘‘Na, bhikkhave, lobhajena kammena, dosajena kammena, mohajena kammena devā paññāyanti, manussā paññāyanti, yā vā panaññāpi kāci sugatiyo. Atha kho, bhikkhave, lobhajena kammena, dosajena kammena, mohajena kammena nirayo paññāyati, tiracchānayoni paññāyati, pettivisayo paññāyati, yā vā panaññāpi kāci duggatiyo’’ti (a. ni. 6.39) –
“Này các Tỳ-khưu, không phải do nghiệp tham, nghiệp sân, nghiệp si mà chư thiên, loài người hay bất kỳ cõi lành nào xuất hiện. Nhưng này các Tỳ-khưu, do nghiệp tham, nghiệp sân, nghiệp si mà địa ngục, loài bàng sinh, cõi ngạ quỷ hay bất kỳ cõi ác nào xuất hiện.” (Tăng Chi Bộ Kinh, 6.39)
Evaṃ saññāpetabbo.
Cần nhắc nhở như vậy.
Sace sañjānāti, sañjānātu.
Nếu người ấy hiểu, hãy để họ hiểu.
No ce sañjānāti, ‘‘gaccha pātova vihāraṃ pavisitvā yāguṃ pivā’’ti uyyojetabbo.
Nếu không hiểu, hãy bảo họ: “Đi đi, vào buổi sáng hãy vào tịnh xá và uống cháo.”
Ayaṃ kho, gahapati, ekadhammo akkhātoti ekaṃ dhammaṃ pucchitena ‘‘ayampi ekadhammo akkhāto, ayampi ekadhammo akkhāto’’ti evaṃ pucchāvasena kathitattā ekādasapi dhammā ekadhammo nāma kato.
Này gia chủ, “đây là một pháp được thuyết giảng” – khi hỏi về một pháp mà nói rằng “pháp này đã được thuyết giảng, pháp này cũng đã được thuyết giảng,” thì do cách hỏi như vậy, mười một pháp được gọi chung là một pháp.
Amatuppattiatthena vā sabbepi ekadhammoti vattuṃ vaṭṭati.
Hoặc với ý nghĩa đạt được bất tử, tất cả đều có thể được gọi là một pháp.
Nidhimukhaṃgavesantoti nidhiṃ pariyesanto.
“Nidhimukhaṃgavesanto” nghĩa là đang tìm kiếm kho báu.
Sakidevāti ekappayogeneva.
“Sakideva” nghĩa là chỉ bằng một phương tiện duy nhất.
Kathaṃ pana ekappayogeneva ekādasannaṃ nidhīnaṃ adhigamo hotīti?
Nhưng làm thế nào chỉ bằng một phương tiện duy nhất mà đạt được mười một kho báu?
Idhekacco araññe jīvitavuttiṃ gavesamāno carati.
Ở đây, có người đi lại trong rừng để tìm kế sinh nhai.
Tamenaṃ aññataro atthacarako disvā ‘‘kiṃ, bho, carasī’’ti pucchati.
Một người giữ của thấy người ấy và hỏi: “Này bạn, bạn đang đi tìm gì?”
So ‘‘jīvitavuttiṃ pariyesāmī’’ti āha.
Người ấy trả lời: “Tôi đang tìm kế sinh nhai.”
Itaro ‘‘tena hi samma āgaccha, etaṃ pāsāṇaṃ pavaṭṭehī’’ti āha.
Người kia nói: “Thế thì, này bạn, hãy đến đây và lật tảng đá này lên.”
So taṃ pavaṭṭetvā uparūpariṭṭhitā vā kucchiyā kucchiṃ āhacca ṭhitā vā ekādasa kumbhiyo passati.
Sau khi lật tảng đá lên, người ấy thấy mười một chiếc bình hoặc chồng lên nhau, hoặc chạm vào nhau mà đứng.
Evaṃ ekappayogena ekādasannaṃ adhigamo hoti.
Như vậy, chỉ bằng một phương tiện duy nhất mà mười một kho báu được đạt đến.
Ācariyadhanaṃ pariyesissantīti aññatitthiyā hi yassa santike sippaṃ uggaṇhanti, tassa
sippuggahaṇato pure vā pacchā vā antarantarā vā gehato nīharitvā dhanaṃ denti.
“Đang tìm kiếm tài sản cho thầy” – những người ngoại đạo khi học nghề từ ai đó, trước, sau hoặc giữa thời gian học, họ mang tài sản từ nhà ra để dâng cúng.
Yesaṃ gehe natthi, te ñātisabhāgato pariyesanti.
Những ai không có tài sản ở nhà, họ tìm kiếm từ bà con thân thích.
Yesaṃ tampi natthi, te sabhāgato pariyesanti.
Những ai không có từ bà con thân thích, họ tìm kiếm từ cộng đồng.
Tathā alabhamānā bhikkhampi caritvā dentiyeva.
Như vậy, nếu không nhận được gì, họ đi khất thực và dâng cúng.
Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
Điều này được nói liên quan đến việc ấy.
Kiṃ panāhanti bāhirakā tāva aniyyānikepi sāsane sippamattadāyakassa dhanaṃ pariyesanti, ahaṃ pana evaṃvidhe niyyānikasāsane ekādasavidhaṃ amatuppattipaṭipadaṃ desentassa ācariyassa pūjaṃ kiṃ na karissāmi, karissāmiyevāti vadati.
Những kẻ ngoại đạo, dù thuộc các giáo phái không dẫn đến giải thoát, vẫn tìm kiếm tài sản để cúng dường cho thầy dạy nghề. Còn tôi, trong giáo pháp này dẫn đến giải thoát, vị thầy giảng dạy mười một con đường đạt đến bất tử, lẽ nào tôi không cúng dường? Tôi chắc chắn sẽ cúng dường.
Paccekaṃ dussayugena acchādesīti ekamekassa bhikkhuno ekekaṃ dussayugaṃ adāsīti attho.
“Dùng từng tấm vải đôi để che phủ” nghĩa là tặng từng bộ vải đôi cho từng vị Tỳ-khưu.
Samudācāravacanaṃ panettha evarūpaṃ hoti, tasmā acchādesīti vuttaṃ.
Theo cách diễn đạt thông thường ở đây, nên nói là “che phủ.”
Pañcasataṃ vihāranti pañcasatagghanikaṃ paṇṇasālaṃ kāresīti attho.
“Xây dựng năm trăm tịnh xá” nghĩa là xây dựng năm trăm thiền viện.
7. Gopālasuttavaṇṇanā
Chú Giải Kinh Người Chăn Bò
17. Sattame tisso kathā ekanāḷikā caturassā nisinnavattikāti.
Ở bài thứ bảy, ba câu chuyện được trình bày theo cách kết cấu một mạch liên tục, bốn phần và vòng tròn hoàn chỉnh.
Tattha pāḷiṃ vatvā ekekassa padassa atthakathanaṃ ekanāḷikā nāma.
Trong đó, sau khi đọc bản văn Pāli, giải thích từng từ một thì gọi là “một mạch liên tục”.
Apaṇḍitagopālakaṃ dassetvā, apaṇḍitabhikkhuṃ dassetvā, paṇḍitagopālakaṃ dassetvā, paṇḍitabhikkhuṃ dassetvāti catukkaṃ bandhitvā kathanaṃ caturassā nāma.
Sau khi trình bày về người chăn bò ngu si, vị Tỳ-khưu ngu si, người chăn bò trí tuệ và vị Tỳ-khưu trí tuệ, kết hợp thành nhóm bốn, thì gọi là “bốn phần”.
Apaṇḍitagopālakaṃ dassetvā pariyosānagamanaṃ, apaṇḍitabhikkhuṃ dassetvā pariyosānagamanaṃ, paṇḍitagopālakaṃ dassetvā pariyosānagamanaṃ, paṇḍitabhikkhuṃ dassetvā pariyosānagamananti ayaṃ nisinnavattikā nāma.
Sau khi trình bày về người chăn bò ngu si rồi đi đến kết luận, về vị Tỳ-khưu ngu si rồi đi đến kết luận, về người chăn bò trí tuệ rồi đi đến kết luận, và về vị Tỳ-khưu trí tuệ rồi đi đến kết luận – đây gọi là “vòng tròn hoàn chỉnh”.
Ayaṃ idha sabbācariyānaṃ āciṇṇā.
Đây là phương pháp mà tất cả các bậc thầy đã thực hành.
Ekādasahi, bhikkhave, aṅgehīti ekādasahi aguṇakoṭṭhāsehi.
“Này các Tỳ-khưu, có mười một yếu tố” nghĩa là mười một phần không có lỗi.
Gogaṇanti gomaṇḍalaṃ.
“Gogaṇa” nghĩa là đàn bò.
Pariharitunti pariggahetvā vicarituṃ.
“Chăm sóc” nghĩa là nắm giữ và chăm lo.
Phātiṃ kātunti vaḍḍhiṃ āpādetuṃ.
“Làm tăng trưởng” nghĩa là làm cho phát triển.
Idhāti imasmiṃ loke.
“Ở đây” nghĩa là trong thế giới này.
Na rūpaññū hotīti gaṇanato vā vaṇṇato vā rūpaṃ na jānāti.
“Không biết rõ hình tướng” nghĩa là không biết tính toán hoặc không biết phân biệt màu sắc.
Gananato na jānāti nāma attano gunnaṃ sataṃ vā sahassaṃ vāti saṅkhyaṃ na jānāti, so gāvīsu haṭāsu vā palātāsu vā gogaṇaṃ gaṇetvā ‘‘ajja ettakā na dissantī’’ti dve tīṇi gāmantarāni vā aṭaviṃ vā vicaranto na pariyesati.
“Không biết tính toán” nghĩa là không biết số lượng của mình là một trăm hay một ngàn. Khi bò bị đánh mất hoặc chạy thoát, sau khi đếm đàn bò và nói rằng “hôm nay bấy nhiêu con không thấy,” người ấy lang thang qua hai hoặc ba khu vực đồng cỏ hoặc rừng nhưng không tìm kiếm.
Aññesaṃ gāvīsu attano gogaṇaṃ paviṭṭhāsupi gogaṇaṃ gaṇetvā ‘‘imā ettikā gāvo na amhāka’’nti yaṭṭhiyā pothetvā na nīharati.
Khi bò của người khác lẫn vào đàn bò của mình, dù đã đếm đàn bò và nhận ra “chừng này con bò không phải của chúng ta,” người ấy vẫn dùng gậy đuổi chúng đi nhưng không mang chúng về.
Tassa
naṭṭhā gāviyo naṭṭhāva honti.
Những con bò bị mất của người ấy cứ mãi bị mất.
Paragāviyo gahetvā carati.
Người ấy bắt bò của người khác và đi lại.
Gosāmikā disvā ‘‘ayaṃ ettakaṃ kālaṃ
amhākaṃ dhenū duhī’’ti tajjetvā attano gāviyo gahetvā gacchanti.
Chủ bò thấy vậy, nói rằng “người này đã lâu vắt sữa bò cái của chúng ta,” rồi họ lấy lại bò của mình và đi.
Tassa
gogaṇopi parihāyati, pañca gorasaparibhogatopi paribāhiro hoti.
Đàn bò của người ấy bị suy giảm, và năm loại lợi ích từ bò cũng bị mất hết.
Vaṇṇato na jānāti nāma ‘‘ettikā gāvī setā, ettikā rattā, ettikā kāḷā, ettikā odātā, ettikā kabarā, ettikā nīlā’’ti na jānāti.
“Không biết phân biệt màu sắc” nghĩa là không biết rằng “chừng này con bò màu trắng, chừng này con màu đỏ, chừng này con màu đen, chừng này con màu sáng, chừng này con màu xám, chừng này con màu xanh.”
So gāvīsu haṭāsu vā palātāsu vā…pe… pañcagorasaparibhogatopi paribāhiro hoti.
Khi bò bị đánh mất hoặc chạy thoát… năm loại lợi ích từ bò cũng bị mất hết.
Na lakkhaṇakusaloti gāvīnaṃ sarīre kataṃ dhanusattisūlādibhedaṃ lakkhaṇaṃ na jānāti.
“Không khéo về đặc tướng” nghĩa là không biết các dấu hiệu trên thân bò như vết thương do cung tên, giáo mác gây ra.
So gāvīsu haṭāsu vā palātāsu vā ‘‘ajja asukalakkhaṇā asukalakkhaṇā ca gāvo na dissantī’’ti…pe… pañcagorasaparibhogatopi paribāhiro hoti.
Khi bò bị đánh mất hoặc chạy thoát, người ấy nói rằng “hôm nay những con bò có dấu hiệu bất thường không thấy đâu cả”… năm loại lợi ích từ bò cũng bị mất hết.
Na āsāṭikaṃ hāretāti gunnaṃ khāṇukaṇṭakādīhi pahaṭaṭṭhānesu vaṇo hoti.
“Không diệt trừ ổ ruồi” nghĩa là ở những nơi bị tổn thương do gai góc, xuất hiện vết loét.
Tattha nīlamakkhikā aṇḍakāni ṭhapenti, tesaṃ āsāṭikāti nāmaṃ.
Tại đó, ruồi xanh đẻ trứng, và chúng được gọi là ổ ruồi.
Tāni daṇḍakena apanetvā bhesajjaṃ dātabbaṃ hoti, bālo gopālako tathā na karoti.
Những ổ ruồi này cần được quét sạch bằng que và thuốc men cần được thoa lên, nhưng người chăn bò ngu si không làm vậy.
Tena vuttaṃ – ‘‘na āsāṭikaṃ hāretā hotī’’ti.
Do đó nói rằng: “không diệt trừ ổ ruồi.”
Tassa
gunnaṃ vaṇā vaḍḍhanti, gambhīrā honti, pāṇakā kucchiṃ pavisanti, gāvo gelaññābhibhūtā neva yāvadatthaṃ tiṇaṃ khādituṃ na pānīyaṃ pātuṃ sakkonti.
Vết loét của bò trở nên trầm trọng hơn, sâu hơn, giòi bọ chui vào bụng, bò bị bệnh kiết lỵ hành hạ, không thể ăn đủ cỏ hoặc uống nước.
Tattha gunnaṃ khīraṃ chijjati, goṇānaṃ javo hāyati, ubhayesampi jīvitantarāyo hoti.
Sữa của bò giảm sút, sức mạnh của bò đực suy yếu, cả hai đều gặp nguy hiểm đến tính mạng.
Evamassa gogaṇopi parihāyati…pe… pañcagorasatopi paribāhiro hoti.
Như vậy, đàn bò của người ấy bị suy giảm… năm loại lợi ích từ bò cũng bị mất hết.
Na vaṇaṃ paṭicchādetā hotīti gunnaṃ vuttanayeneva sañjāto vaṇo bhesajjaṃ datvā vākena vā cīrakena vā bandhitvā paṭicchādetabbo hoti.
“Không băng bó vết loét” nghĩa là vết loét phát sinh trên thân bò cần được thoa thuốc và băng bó lại bằng vải hoặc lá cây.
Bālagopālako taṃ na karoti.
Người chăn bò ngu si không làm điều đó.
Athassa gunnaṃ vaṇehi yūsā paggharanti, tā aññamaññaṃ nighaṃsanti.
Kết quả là, mủ từ vết loét chảy ra, và chúng cọ xát vào nhau.
Tena aññesampi vaṇā jāyanti.
Do đó, nhiều vết loét khác cũng phát sinh.
Evaṃ gāvo gelaññābhibhūtā neva yāvadatthaṃ tiṇāni khādituṃ…pe… paribāhiro hoti.
Như vậy, bò bị bệnh kiết lỵ hành hạ, không thể ăn đủ cỏ… năm loại lợi ích từ bò cũng bị mất hết.
Na dhūmaṃ kattā hotīti antovasse ḍaṃsamakasādīnaṃ ussannakāle gogaṇe vajaṃ paviṭṭhe tattha tattha dhūmo kātabbo hoti.
“Không tạo khói” nghĩa là trong mùa mưa, khi muỗi và côn trùng xuất hiện nhiều, cần tạo khói ở những nơi bò trú ngụ.
Apaṇḍitagopālako taṃ na karoti, gogaṇo sabbarattiṃ ḍaṃsādīhi upadduto niddaṃ alabhitvā punadivase araññe tattha tattha rukkhamūlādīsu nipajjitvā niddāyati.
Người chăn bò ngu si không làm vậy, đàn bò bị muỗi và côn trùng quấy nhiễu suốt đêm, không ngủ được, và ngày hôm sau phải nằm nghỉ dưới gốc cây trong rừng.
Neva yāvadatthaṃ tiṇāni khādituṃ…pe… paribāhiro hoti.
Bò không thể ăn đủ cỏ… năm loại lợi ích từ bò cũng bị mất hết.
Na titthaṃ jānātīti titthampi samanti vā visamanti vā sagāhanti vā niggāhanti vā na jānāti.
“Không biết chỗ nước uống” nghĩa là không biết chỗ nước là bằng phẳng hay gồ ghề, có thể giữ bò ở lại hay không, có nguy hiểm hay không.
So atitthena gāviyo otāreti.
Người ấy dẫn bò xuống chỗ nước không thích hợp.
Tāsaṃ visamatitthe pāsāṇādīni akkamantīnaṃ pādā bhijjanti.
Khi bò bước trên địa hình gồ ghề với đá và các vật sắc nhọn, chân của chúng bị thương.
Sagāhaṃ gambhīraṃ titthaṃ otiṇṇe kumbhīlādayo gāvo gaṇhanti, ‘‘ajja ettikā gāvo naṭṭhā, ajja ettikā’’ti vattabbataṃ āpajjanti.
Khi bò xuống chỗ nước sâu và nguy hiểm, cá sấu và các loài khác bắt bò, rồi người ta sẽ nói rằng: “Hôm nay chừng này con bò đã mất, hôm nay chừng này…”
Evamassa go gaṇopi parihāyati…pe… pañcagorasatopi paribāhiro hoti.
Như vậy, đàn bò của người ấy bị suy giảm… năm loại lợi ích từ bò cũng bị mất hết.
Na pītaṃ jānātīti pītampi apītampi na jānāti.
“Không biết bò đã uống nước hay chưa” nghĩa là không phân biệt được bò nào đã uống và bò nào chưa uống.
Gopālakena hi ‘‘imāya gāviyā pītaṃ, imāya na pītaṃ, imāya pānīyatitthe okāso laddho, imāya na laddho’’ti evaṃ pītāpītaṃ jānitabbaṃ hoti.
Người chăn bò cần phải biết rằng “con bò này đã uống, con kia chưa uống, con này đã tìm được chỗ để uống nước, con kia thì chưa.”
Ayaṃ pana divasabhāge araññe gogaṇaṃ rakkhitvā ‘‘pānīyaṃ pāyessāmī’’ti nadiṃ vā taḷākaṃ vā ogāhetvā gacchati
.
Nhưng người này vào một thời điểm trong ngày, sau khi để đàn bò trong rừng, nghĩ rằng “ta sẽ cho chúng uống nước,” rồi dẫn chúng đến sông hoặc ao hồ.
Tattha mahāusabhā ca anusabhā ca balavagāviyo ca dubbalāni ceva mahallakāni ca gorūpāni siṅgehi vā phāsukāhi vā paharitvā attano okāsaṃ katvā ūruppamāṇaṃ udakaṃ pavisitvā yathākāmaṃ pivanti.
Tại đó, những con bò đực lớn, bò theo sau, và những con bò khỏe mạnh dùng sừng hoặc chân đẩy đuổi những con yếu đuối và già cả ra ngoài, tự tạo chỗ cho mình, bước xuống nước sâu và uống thỏa thích.
Avasesā okāsaṃ alabhamānā tīre ṭhatvā kalalamissakaṃ udakaṃ pivanti vā apītā eva vā honti.
Những con còn lại, không giành được chỗ, đứng trên bờ và uống nước bùn đục hoặc thậm chí không uống được gì.
Atha so gopālako piṭṭhiyaṃ paharitvā puna araññaṃ paveseti.
Sau đó, người chăn bò đánh vào mông bò và dẫn chúng trở lại rừng.
Tattha apītā gāviyo pipāsāya sussamānā yāvadatthaṃ tiṇāni khādituṃ na sakkonti.
Những con bò chưa uống nước, vì khát khô, không thể ăn đủ cỏ.
Tattha gunnaṃ khīraṃ chijjati.
Sữa của bò giảm sút.
Goṇānaṃ javo hāyati…pe… paribāhiro hoti.
Sức mạnh của bò đực suy yếu… năm loại lợi ích từ bò cũng bị mất hết.
Na vīthiṃ jānātīti ‘‘ayaṃ maggo samo khemo, ayaṃ visamo sāsaṅko sappaṭibhayo’’ti na jānāti.
“Không biết đường đi” nghĩa là không biết con đường nào bằng phẳng và an toàn, con đường nào gồ ghề, nguy hiểm, có rắn độc hoặc mối nguy khác.
So samaṃ khemaṃ maggaṃ vajjetvā gogaṇaṃ itaramaggaṃ paṭipādeti.
Người ấy bỏ qua con đường bằng phẳng và an toàn, dẫn đàn bò đi theo con đường khác.
Tattha gāvo sīhabyagghādīnaṃ gandhena coraparissayena ca abhibhūtā bhantamigasappaṭibhāgā gīvaṃ ukkhipitvā tiṭṭhanti, neva yāvadatthaṃ tiṇāni khādanti, na pānīyaṃ pivanti.
Tại đó, bò bị ám ảnh bởi mùi của sư tử, beo và các loài thú dữ, hoặc bị bọn trộm đe dọa, chúng đứng bất động với cổ họng căng thẳng, không thể ăn đủ cỏ hoặc uống nước.
Tattha gunnaṃ khīraṃ chijjati…pe… paribāhiro hoti.
Sữa của bò giảm sút… năm loại lợi ích từ bò cũng bị mất hết.
Nagocarakusalo hotīti gopālakena hi gocarakusalena bhavitabbaṃ, pañcāhikacāro vā sattāhikacāro vā jānitabbo.
“Không khéo về việc chăn bò” nghĩa là người chăn bò cần phải hiểu biết về việc này, và nên biết rõ cách chăn bò trong khoảng năm ngày hoặc bảy ngày.
Ekadisāya gogaṇaṃ cāretvā punadivase tattha na cāretabbo.
Sau khi chăn bò ở một hướng, không nên dẫn chúng trở lại đó vào ngày hôm sau.
Mahatā hi gogaṇena ciṇṇaṭṭhānaṃ bheritalaṃ viya suddhaṃ hoti nittiṇaṃ, udakampi ālulīyati.
Bởi vì nơi mà đàn bò lớn đã đi qua sẽ sạch trơn như mặt trống, nước cũng bị đục ngầu.
Tasmā pañcame vā sattame vā divase puna tattha cāretuṃ vaṭṭati.
Do đó, nên đợi đến ngày thứ năm hoặc thứ bảy mới dẫn bò trở lại đó.
Ettakena hi tiṇampi paṭiviruhati, udakampi pasīdati, ayaṃ pana imaṃ pañcāhikacāraṃ vā sattāhikacāraṃ vā na jānāti, divase divase rakkhitaṭṭhāneyeva rakkhati.
Trong khoảng thời gian đó, cỏ sẽ mọc lại và nước sẽ trong trở lại. Nhưng người này không biết chu kỳ năm ngày hay bảy ngày, cứ mỗi ngày lại canh giữ ở cùng một chỗ.
Athassa gogaṇo haritatiṇaṃ na labhati, sukkhatiṇaṃ khādanto kalalamissakaṃ udakaṃ pivati.
Kết quả là, đàn bò không tìm được cỏ xanh, phải ăn cỏ khô và uống nước bùn đục.
Tattha gunnaṃ khīraṃ chijjati…pe… paribāhiro hoti.
Sữa của bò giảm sút… năm loại lợi ích từ bò cũng bị mất hết.
Anavasesadohī ca hotīti paṇḍitagopālakena hi yāva vacchakassa maṃsalohitaṃ saṇṭhāti, tāva ekaṃ dve thane ṭhapetvā sāvasesadohinā bhavitabbaṃ.
“Không để dành sữa” nghĩa là người chăn bò khôn ngoan cần biết rằng phải để dành sữa cho đến khi bê con đủ thịt và máu, rồi chỉ vắt sữa ở một hoặc hai bầu vú, còn lại để dành cho bê bú.
Ayaṃ vacchakassa kiñci anavasesetvā duhati.
Nhưng người này không để dành gì cả mà vắt hết sữa.
Khīrapako vaccho khīrapipāsāya sussati, saṇṭhātuṃ asakkonto kampamāno mātu purato patitvā kālaṃ
karonti.
Bê con cần sữa để sống, nhưng vì khát sữa quá mức, không thể đứng vững, run rẩy và ngã xuống trước mặt mẹ, cuối cùng chết.
Mātā puttakaṃ disvā, ‘‘mayhaṃ puttako attano mātukhīraṃ pātuṃ na labhatī’’ti puttasokena neva yāvadatthaṃ tiṇāni khādituṃ na pānīyaṃ pātuṃ sakkoti, thanesu khīraṃ chijjati.
Mẹ bò thấy con chết, nghĩ rằng “con ta không được bú sữa mẹ,” vì đau buồn nên không thể ăn đủ cỏ hoặc uống nước, sữa ở bầu vú cũng cạn dần.
Evamassa gogaṇopi parihāyati…pe… pañcagorasatopi paribāhiro hoti.
Như vậy, đàn bò của người ấy bị suy giảm… năm loại lợi ích từ bò cũng bị mất hết.
Gunnaṃ pitiṭṭhānaṃ karontīti gopitaro.
“Người tạo niềm tin” nghĩa là người chăm sóc bò.
Gāvo pariṇāyanti yathāruciṃ gahetvā gacchantīti gopariṇāyakā.
“Bò đi lang thang tùy ý thích và ăn theo sở thích” – đây là người chăn bò.
Te naatirekapūjāyāti paṇḍito hi gopālako evarūpe usabhe atirekapūjāya pūjeti, paṇītaṃ gobhattaṃ deti, gandhapañcaṅgulikehi maṇḍeti, mālaṃ piḷandheti, siṅgesu suvaṇṇarajatakosake ca dhāreti, rattiṃ dīpaṃ jāletvā celavitānassa heṭṭhā sayāpeti.
Người chăn bò khôn ngoan thờ kính những con bò đực đặc biệt với sự tôn trọng cao nhất: dâng thức ăn ngon, xức hương thơm lên năm ngón chân, đội vòng hoa, gắn trang sức vàng bạc trên sừng, và ban đêm thắp đèn, trải chiếu dưới bóng cây cho chúng nằm.
Ayaṃ pana tato ekasakkārampi na karoti.
Nhưng người này không làm bất kỳ điều nào trong số đó.
Usabhā atirekapūjaṃ alabhamānā gogaṇaṃ na rakkhanti, parissayaṃ na vārenti.
Những con bò đực không được thờ kính đầy đủ nên không bảo vệ đàn bò, cũng không chống lại các mối nguy hiểm.
Evamassa gogaṇopi parihāyati…pe… pañcagorasatopi paribāhiro hoti.
Như vậy, đàn bò của người ấy bị suy giảm… năm loại lợi ích từ bò cũng bị mất hết.
Idhāti imasmiṃ sāsane.
“Ở đây” nghĩa là trong giáo pháp này.
Na rūpaññū hotīti ‘‘cattāri mahābhūtāni catunnañca mahābhūtānaṃ upādāyarūpa’’nti evaṃ vuttaṃ rūpaṃ dvīhākārehi na jānāti gaṇanato vā samuṭṭhānato vā.
“Không hiểu rõ sắc pháp” nghĩa là không biết sắc pháp theo hai khía cạnh: tính toán hoặc nguồn gốc. Sắc pháp được giải thích là “bốn đại chủng và các sắc pháp phụ thuộc vào bốn đại chủng.”
Gaṇanato na jānāti nāma – ‘‘cakkhāyatanaṃ sotāyatanaṃ ghānāyatanaṃ jivhākāyarūpasaddagandharasaphoṭṭhabbāyatanaṃ, itthindriyaṃ purisindriyaṃ jīvitindriyaṃ kāyaviññatti vacīviññatti ākāsadhātu āpodhātu rūpassa lahutā, mudutā, kammaññatā, upacayo, santati, jaratā, rūpassa aniccatā, kabaḷīkāro āhāro’’ti (dha. sa. 657-665) evaṃ pāḷiyā āgatā pañcavīsati rūpakoṭṭhāsāti na jānāti.
“Không biết theo cách tính toán” nghĩa là không biết hai mươi lăm loại sắc pháp như đã nêu trong Pāli: nhãn xứ, nhĩ xứ, tỷ xứ, thiệt xứ, thân xứ, sắc thanh hương vị xúc, nữ căn, nam căn, mạng căn, thân biểu hiện, khẩu biểu hiện, không đại, thủy đại, sự nhẹ nhàng, mềm mại, thích ứng, tích tụ, liên tục, già nua, vô thường của sắc, và thực phẩm do miếng ăn.
Seyyathāpi so gopālako gaṇanato gunnaṃ rūpaṃ na jānāti, tathūpamo ayaṃ bhikkhu.
Giống như người chăn bò không biết tính toán về sắc pháp của đàn bò, vị Tỳ-khưu này cũng vậy.
So gaṇanato rūpaṃ ajānanto rūpaṃ pariggahetvā arūpaṃ vavatthapetvā rūpārūpaṃ pariggahetvā paccayaṃ sallakkhetvā lakkhaṇaṃ āropetvā kammaṭṭhānaṃ matthakaṃ pāpetuṃ na sakkoti.
Vị ấy, vì không hiểu sắc pháp theo cách tính toán, nên khi nắm bắt sắc pháp, xác định vô sắc, nhận diện sắc và vô sắc, quán sát duyên, áp dụng đặc tính, thì không thể đạt đến đỉnh cao của đề mục thiền quán.
So yathā tassa
gopālakassa gogaṇo na vaḍḍhati, evaṃ imasmiṃ sāsane sīlasamādhivipassanāmaggaphalanibbānehi na vaḍḍhati.
Giống như đàn bò của người chăn bò không tăng trưởng, trong giáo pháp này, giới, định, tuệ, đạo, quả và Niết-bàn của vị ấy cũng không tăng trưởng.
Yathā ca so gopālako pañcahi gorasehi paribāhiro hoti , evamevāyaṃ asekhena sīlakkhandhena asekhena samādhipaññāvimutti vimuttiñāṇadassanakkhandhenāti pañcahi dhammakkhandhehi paribāhiro hoti.
Và giống như người chăn bò bị loại trừ khỏi năm loại sữa bò, vị Tỳ-khưu này cũng bị loại trừ khỏi năm nhóm pháp: giới uẩn vô học, định uẩn vô học, tuệ uẩn vô học, giải thoát uẩn vô học, và kiến giải thoát uẩn vô học.
Samuṭṭhānatona jānāti nāma – ‘‘ettakaṃ rūpaṃ ekasamuṭṭhānaṃ, ettakaṃ dvisamuṭṭhānaṃ, ettakaṃ tisamuṭṭhānaṃ, ettakaṃ catusamuṭṭhānaṃ, ettakaṃ nakutoci samuṭṭhātī’’ti na jānāti.
“Không biết theo nguồn gốc” nghĩa là không biết rằng “chừng này sắc pháp có một nguồn gốc, chừng này có hai nguồn gốc, chừng này có ba nguồn gốc, chừng này có bốn nguồn gốc, và chừng này không có nguồn gốc nào cả.”
Seyyathāpi so gopālako vaṇṇato gunnaṃ rūpaṃ na jānāti, tathūpamo ayaṃ bhikkhu.
Giống như người chăn bò không biết phân biệt màu sắc của sắc pháp, vị Tỳ-khưu này cũng vậy.
So samuṭṭhānato rūpaṃ ajānanto rūpaṃ pariggahetvā…pe… paribāhiro hoti.
Vị ấy, vì không hiểu sắc pháp theo nguồn gốc, nên khi nắm bắt sắc pháp… cũng bị loại trừ.
Na lakkhaṇakusalo hotīti ‘‘kammalakkhaṇo bālo, kammalakkhaṇo paṇḍito’’ti evaṃ vuttaṃ kusalākusalakammaṃ paṇḍitabālalakkhaṇanti na jānāti.
“Không khéo về đặc tướng” nghĩa là không biết rằng “người ngu và người trí được nhận biết qua nghiệp thiện và bất thiện của họ.”
So evaṃ ajānanto bāle vajjetvā paṇḍite na sevati.
Vì không hiểu điều này, người ấy tránh xa kẻ ngu nhưng cũng không thân cận với bậc trí.
Bāle vajjetvā paṇḍite asevanto kappiyākappiyaṃ kusalākusalaṃ sāvajjānavajjaṃ garukalahukaṃ satekicchātekicchaṃ kāraṇākāraṇaṃ na jānāti.
Vì tránh xa kẻ ngu và không thân cận bậc trí, người ấy không biết rõ điều gì nên làm và không nên làm, điều gì là thiện và bất thiện, điều gì có tội và không có tội, điều gì nặng nề và nhẹ nhàng, điều gì khó khăn và dễ dàng, và nguyên nhân cùng phi nguyên nhân.
Taṃ ajānanto kammaṭṭhānaṃ gahetvā vaḍḍhetuṃ na sakkoti.
Vì không hiểu những điều trên, người ấy khi nắm lấy đề mục thiền quán thì không thể phát triển nó.
So yathā tassa
gopālakassa gogaṇo na vaḍḍhati, evaṃ imasmiṃ sāsane yathāvuttehi sīlādīhi na vaḍḍhati.
Giống như đàn bò của người chăn bò không tăng trưởng, trong giáo pháp này, giới và các pháp khác cũng không tăng trưởng.
So gopālako viya ca pañcahi gorasehi, pañcahi dhammakkhandhehi paribāhiro hoti.
Giống như người chăn bò bị loại trừ khỏi năm loại sữa bò, vị Tỳ-khưu này cũng bị loại trừ khỏi năm nhóm pháp.
Na āsāṭikaṃ hāretā hotīti ‘‘uppannaṃ kāmavitakka’’nti evaṃ vutte kāmavitakkādayo na vinodeti.
“Không diệt trừ ổ ruồi” nghĩa là khi được nói rằng “tư tưởng về dục vọng đã khởi lên,” người ấy không loại bỏ tư tưởng về dục vọng và các tư tưởng bất thiện khác.
So imaṃ akusalavitakkaṃ āsāṭikaṃ ahāretvā vitakkavasiko hutvā vicaranto kammaṭṭhānaṃ gahetvā vaḍḍhetuṃ na sakkoti.
Người ấy nuôi dưỡng ổ ruồi của tư tưởng bất thiện, trở thành nô lệ cho những tư tưởng đó, và khi lang thang tìm kiếm, không thể phát triển đề mục thiền quán.
So yathā tassa
gopālakassa…pe… paribāhiro hoti.
Giống như người chăn bò… cũng bị loại trừ.
Na vaṇaṃ paṭicchādetā hotīti ‘‘cakkhunā rūpaṃ disvā nimittaggāhī hotī’’tiādinā nayena sabbārammaṇesu nimittaṃ gaṇhanto yathā so gopālako vaṇaṃ na paṭicchādeti, evaṃ saṃvaraṃ na sampādeti.
“Không băng bó vết loét” nghĩa là khi mắt nhìn thấy sắc, người ấy nắm lấy tướng (nimitta) ở tất cả các đối tượng, giống như người chăn bò không băng bó vết loét, thì người ấy không đạt được sự phòng hộ.
So vivaṭadvāro vicaranto kammaṭṭhānaṃ gahetvā vaḍḍhetuṃ na sakkoti…pe… paribāhiro hoti.
Với cửa giác quan mở toang, người ấy lang thang tìm kiếm và khi nắm lấy đề mục thiền quán thì không thể phát triển nó… cũng bị loại trừ.
Na dhūmaṃ kattā hotīti so gopālako dhūmaṃ viya dhammadesanādhūmaṃ na karoti, dhammakathaṃ vā sarabhaññaṃ vā upanisinnakakathaṃ vā anumodanaṃ vā na karoti, tato naṃ manussā ‘‘bahussuto guṇavā’’ti na jānanti.
“Không tạo khói” nghĩa là người ấy không tạo ra khói của pháp thoại, không giảng dạy pháp, không tụng đọc, không thuyết giảng sâu sắc, và không tán thán. Do đó, người đời không biết rằng “người này đa văn và đầy đủ công đức.”
Te guṇāguṇaṃ ajānanto catūhi paccayehi saṅgahaṃ na karonti.
Vì không biết phẩm chất của người ấy, họ không thực hiện bốn cách thu phục lòng người.
So paccayehi kilamamāno buddhavacanaṃ sajjhāyaṃ kātuṃ vattapaṭivattaṃ pūretuṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā vaḍḍhetuṃ na sakkoti…pe… paribāhiro hoti.
Vì thiếu các duyên trợ giúp, người ấy mệt mỏi, không thể học thuộc lời Phật, không hoàn thành các nhiệm vụ cần thiết, và khi nắm lấy đề mục thiền quán thì không thể phát triển nó… cũng bị loại trừ.
Natitthaṃ jānātīti titthabhūte bahussutabhikkhū na upasaṅkamati.
“Không biết chỗ nước uống” nghĩa là không đến gần các vị Tỳ-khưu đa văn, những người nắm rõ giáo pháp.
Anupasaṅkamanto ‘‘idaṃ, bhante, byañjanaṃ kathaṃ ropetabbaṃ? Imassa bhāsitassa ko attho? Imasmiṃ ṭhāne pāḷi kiṃ vadati? Imasmiṃ ṭhāne attho kiṃ dīpetī’’ti evaṃ na paripucchati na paripañhati, na jānāpetīti attho.
Vì không đến gần, nên người ấy không hỏi rằng: “Bạch Thầy, chữ này nên giải thích như thế nào? Ý nghĩa của lời dạy này là gì? Ở đoạn này, bản Pāli nói gì? Ở đây, ý nghĩa được làm sáng tỏ như thế nào?” – nghĩa là không thỉnh vấn, không khai mở sự hiểu biết.
Tassa
te evaṃ aparipucchitā avivaṭañceva na vivaranti, bhājetvā na dassenti, anuttānīkatañca na uttāniṃ karonti, apākaṭaṃ na pākaṭaṃ karonti.
Vì không được hỏi, các bậc trí không giải thích, không làm sáng tỏ điều chưa rõ ràng, không phân tích để chỉ bày, không làm lộ ra điều bị che giấu, không làm hiển bày điều chưa hiển bày.
Anekavihitesu ca kaṅkhāṭhāniyesu dhammesūti anekavidhāsu kaṅkhāsu ekakaṅkhampi na paṭivinodenti.
Trong vô số pháp đáng nghi ngờ, họ cũng không loại bỏ dù chỉ một mối nghi ngờ. Pháp đáng nghi ngờ chính là những điều gây hoài nghi.
Tattha ekaṃ kaṅkhampi na nīharantīti attho.
Nghĩa là, họ không loại bỏ dù chỉ một mối nghi ngờ.
So evaṃ bahussutatitthaṃ anupasaṅkamitvā sakaṅkho kammaṭṭhānaṃ gahetvā vaḍḍhetuṃ na sakkoti.
Vì không đến gần nguồn học rộng và không loại bỏ mối nghi ngờ, khi nắm lấy đề mục thiền quán, người ấy không thể phát triển nó.
Yathā vā so gopālako titthaṃ na jānāti, evaṃ ayampi bhikkhu dhammatitthaṃ na jānāti.
Giống như người chăn bò không biết chỗ nước uống, vị Tỳ-khưu này cũng không biết nơi trú ngụ của giáo pháp.
Ajānanto avisaye pañhaṃ pucchati, ābhidhammikaṃ upasaṅkamitvā kappiyākappiyaṃ pucchati, vinayadharaṃ upasaṅkamitvā rūpārūpaparicchedaṃ pucchati.
Vì không biết, người ấy hỏi sai vấn đề: đến gặp các bậc tinh thông Vi Diệu Pháp để hỏi về điều nên và không nên làm, hoặc đến gặp các bậc trì luật để hỏi về sự phân biệt sắc và vô sắc.
Te avisaye puṭṭhā kathetuṃ na sakkonti.
Khi được hỏi sai vấn đề, các bậc trí không thể trả lời.
So attanā sakaṅkho kammaṭṭhānaṃ gahetvā vaḍḍhetuṃ na sakkoti…pe… paribāhiro hoti.
Vì tự mình còn đầy nghi ngờ, khi nắm lấy đề mục thiền quán, người ấy không thể phát triển nó… cũng bị loại trừ.
Napītaṃ jānātīti yathā so gopālako pītāpītaṃ na jānāti, evaṃ dhammūpasañhitaṃ pāmojjaṃ na jānāti na labhati.
“Không biết đã uống hay chưa” nghĩa là giống như người chăn bò không biết bò đã uống nước hay chưa, vị Tỳ-khưu này cũng không biết và không đạt được niềm vui liên hệ với giáo pháp.
Savanamayaṃ puññakiriyavatthuṃ nissāya ānisaṃsaṃ na vindati, dhammassavanaggaṃ gantvā sakkaccaṃ na suṇāti, nisinno niddāyati, kathaṃ katheti, aññavihitako hoti.
Dựa vào việc nghe pháp, vốn là nền tảng tạo phước, người ấy không thu được lợi ích; khi đến nơi thuyết pháp, không lắng nghe cẩn thận, ngồi thì ngủ gật, nói chuyện phiếm, hoặc làm đủ thứ việc khác.
So sakkaccaṃ dhammaṃ assuṇanto kammaṭṭhānaṃ gahetvā vaḍḍhetuṃ na sakkoti…pe… paribāhiro hoti.
Vì không chăm chú nghe pháp, khi nắm lấy đề mục thiền quán, người ấy không thể phát triển nó… cũng bị loại trừ.
Na vīthiṃ jānātīti so gopālako maggāmaggaṃ viya ‘‘ayaṃ lokiyo, ayaṃ lokuttaro’’ti ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ yathābhūtaṃ nappajānāti.
“Không biết con đường” nghĩa là giống như người chăn bò không biết đường đi, vị Tỳ-khưu này cũng không thực sự hiểu rõ con đường Thánh Tám Ngành, phân biệt giữa pháp thế gian và pháp xuất thế gian.
Ajānanto lokiyamagge abhinivisitvā lokuttaraṃ nibbattetuṃ na sakkoti…pe… paribāhiro hoti.
Vì không biết, người ấy đắm chìm trong con đường thế gian và không thể làm phát sinh pháp xuất thế gian… cũng bị loại trừ.
Na gocarakusalo hotīti so gopālako pañcāhikasattāhikacāre viya cattāro satipaṭṭhāne ‘‘ime lokiyā, ime lokuttarā’’ti yathābhūtaṃ nappajānāti.
“Không khéo về việc chăn bò” nghĩa là giống như người chăn bò không biết chu kỳ năm ngày hoặc bảy ngày, vị Tỳ-khưu này cũng không thực sự hiểu rõ bốn nền tảng niệm, phân biệt giữa pháp thế gian và pháp xuất thế gian.
Ajānanto sukhumaṭṭhānesu attano ñāṇaṃ carāpetvā lokiyasatipaṭṭhāne abhinivisitvā lokuttaraṃ nibbattetuṃ na sakkoti…pe… paribāhiro hoti.
Vì không biết, người ấy vận hành trí tuệ của mình trong những lĩnh vực vi tế, đắm chìm vào các nền tảng niệm thế gian và không thể làm phát sinh pháp xuất thế gian… cũng bị loại trừ.
—
Anavasesadohīhotīti paṭiggahaṇe mattaṃ ajānanto anavasesaṃ duhati.
“Không để dành sữa” nghĩa là không biết giới hạn khi nhận, nên vắt sữa mà không để dành.
Niddesavāre panassa abhihaṭṭhuṃ pavārentīti abhiharitvā pavārenti.
Khi có dịp, người ta mang đến và dâng tặng. Ở đây có hai cách dâng tặng: bằng lời nói và bằng vật phẩm.
Ettha dve abhihārā vācābhihāro ca, paccayābhihāro ca.
Hai cách dâng tặng này là: dâng bằng lời nói và dâng bằng vật phẩm.
Vācābhihāro nāma manussā bhikkhussa santikaṃ gantvā ‘‘vadeyyātha, bhante, yenattho’’ti pavārenti.
“Dâng bằng lời nói” nghĩa là người đời đến gần vị Tỳ-khưu và thưa rằng: “Bạch Thầy, xin hãy thuyết giảng điều cần thiết.”
Paccayābhihāro nāma vatthādīni vā sappinavanītaphāṇitādīni vā gahetvā bhikkhussa santikaṃ gantvā ‘‘gaṇhatha, bhante, yāvatakena attho’’ti vadanti.
“Dâng bằng vật phẩm” nghĩa là mang theo y phục hoặc các vật dụng như dầu, mật ong, đường thô… đến gần vị Tỳ-khưu và nói rằng: “Bạch Thầy, xin hãy nhận lấy, tùy theo nhu cầu.”
Tatra bhikkhu mattaṃ na jānātīti bhikkhu tesu paccayesu pamāṇaṃ na jānāti.
Trong trường hợp này, vị Tỳ-khưu không biết giới hạn nghĩa là không biết mức độ phù hợp của các vật phẩm được dâng tặng.
‘‘Dāyakassa vaso veditabbo, deyyadhammassa vaso veditabbo, attano thāmo veditabbo’’ti iminā nayena pamāṇayuttakaṃ aggahetvā yaṃ
āharanti, taṃ sabbaṃ gaṇhātīti attho.
Nghĩa là, vị Tỳ-khưu cần hiểu rõ ba điều: quyền của người bố thí, bản chất của vật được bố thí, và khả năng tự kiềm chế của chính mình. Dựa trên nguyên tắc này, dù chỉ nhận những gì phù hợp với giới hạn, nhưng vị ấy lại nhận tất cả những gì được dâng tặng.
Manussā vippaṭisārino na puna abhiharitvā pavārenti.
Người đời sau đó hối hận và không còn mang vật phẩm đến dâng tặng nữa.
So paccayehi kilamanto kammaṭṭhānaṃ gahetvā vaḍḍhetuṃ na sakkoti…pe… paribāhiro hoti.
Vì thiếu các duyên trợ giúp, khi nắm lấy đề mục thiền quán, vị ấy không thể phát triển nó… cũng bị loại trừ.
—
Te na atirekapūjāya pūjetā hotīti so gopālako mahāusabhe viya there bhikkhū imāya āvi ceva raho ca mettākāyakammādikāya atirekapūjāya na pūjeti.
“Không thờ kính đặc biệt” nghĩa là giống như người chăn bò không thờ kính những con bò đực lớn, vị Tỳ-khưu này cũng không tôn kính các bậc trưởng lão bằng lòng từ ái, thân nghiệp, khẩu nghiệp, và ý nghiệp, cả công khai lẫn riêng tư.
Tato therā ‘‘ime amhesu garucittīkāraṃ na karontī’’ti navake bhikkhū dvīhi saṅgahehi na saṅgaṇhanti, neva dhammasaṅgahena saṅgaṇhanti, na āmisasaṅgahena, cīvarena vā pattena vā pattapariyāpannena vā vasanaṭṭhānena vā kilamantepi nappaṭijagganti, pāḷiṃ vā aṭṭhakathaṃ vā dhammakathābandhaṃ vā guḷhaganthaṃ vā na sikkhāpenti.
Do đó, các bậc trưởng lão nghĩ rằng: “Những người này không tạo lòng tôn trọng đối với chúng ta,” nên không thu phục các vị Tỳ-khưu mới bằng hai cách: không thu phục qua giáo pháp và không thu phục qua vật chất. Họ không quan tâm dù các vị Tỳ-khưu trẻ gặp khó khăn vì thiếu y phục, bình bát, thức ăn, hoặc chỗ ở, và cũng không dạy họ kinh điển, chú giải, hay các bài giảng pháp.
Navakā therānaṃ santikā sabbaso ime dve saṅgahe alabhamānā imasmiṃ sāsane patiṭṭhātuṃ na sakkonti.
Các vị Tỳ-khưu trẻ, không nhận được hai cách thu phục từ các bậc trưởng lão, không thể đứng vững trong giáo pháp này.
Yathā tassa
gopālakassa gogaṇo na vaḍḍhati, evaṃ sīlādīhi na vaḍḍhanti.
Giống như đàn bò của người chăn bò không tăng trưởng, giới và các pháp khác cũng không tăng trưởng.
Yathā ca so gopālako pañcahi gorasehi, evaṃ pañcahi dhammakkhandhehi paribāhirā honti.
Và giống như người chăn bò bị loại trừ khỏi năm loại sữa bò, các vị Tỳ-khưu này cũng bị loại trừ khỏi năm nhóm pháp.
Sukkapakkho kaṇhapakkhe vuttavipallāsavasena yojetvā veditabbo.
Phải hiểu rõ điều này bằng cách so sánh giữa những kẻ ngu si (trắng) và những bậc trí tuệ (đen), dựa trên sự đảo lộn đã được mô tả.
Anussativaggo dutiyo.
Phẩm thứ hai, Phẩm Về Sự Nhớ Nghĩ.
Manorathapūraṇiyā aṅguttaranikāya-aṭṭhakathāya
Trong Chú Giải Kinh Tăng Chi Bộ, Manorathapūraṇī.
Ekādasakanipātassa saṃvaṇṇanā niṭṭhitā.
Lời giải thích về Chương Mười Một Pháp đã hoàn tất.
Nigamanakathā
Lời kết luận:
Ettāvatā ca –
Như vậy,
Āyācito sumatinā therena bhadantajotipālena;
Được thỉnh cầu bởi Trưởng lão Sumati, bậc tôn giả Jotipāla;
Kañcipurādīsu mayā pubbe saddhiṃ vasantena.
Khi tôi đang sống cùng ngài tại các nơi như Kañcīpura.
Varatambapaṇṇidīpe mahāvihāramhi vasanakālepi;
Cũng như khi tôi cư trú tại Đại Tự Viện trên hòn đảo Tambapaṇṇi quý báu;
Pākaṃ gate viya dume valañjamānamhi saddhamme.
Giống như một cây cổ thụ đã đạt đến độ chín muồi trong Chánh Pháp.
Pāraṃ piṭakattayasāgarassa gantvā ṭhitena sumatinā;
Sumati, người đã vượt qua biển cả ba tạng kinh điển và đứng vững;
Parisuddhājīvenābhiyācito jīvakenāpi.
Được thỉnh cầu bởi Jīvaka với đời sống thanh tịnh.
Dhammakathāya nipuṇaparamanikāyassaṭṭhakathaṃ āraddho;
Tôi đã khởi sự biên soạn chú giải tỉ mỉ về bộ kinh Nikāya sâu sắc này;
Yamahaṃ cirakālaṭṭhitimicchanto sāsanavarassa.
Vì mong muốn giáo pháp tồn tại lâu dài.
Sā hi mahāaṭṭhakathāya sāramādāya niṭṭhitā esā;
Bộ chú giải lớn này đã được hoàn thành bằng cách rút ra tinh yếu từ Mahā-aṭṭhakathā
;
Catunavutiparimāṇāya pāḷiyā bhāṇavārehi.
Gồm 49 bài giảng (bhāṇavāra) tương ứng với số lượng Pāli.
Sabbāgamasaṃvaṇṇanamanoratho pūrito ca me yasmā;
Vì tất cả những mong ước của tôi về việc giải thích toàn diện các tạng kinh đã được viên mãn;
Etāya manorathapūraṇīti nāmaṃ tato assā.
Nên bộ sách này được đặt tên là Manorathapūraṇī (Viện Mãn Nguyện).
Ekūnasaṭṭhimatto visuddhimaggopi bhāṇavārehi;
Con đường thanh tịnh (Visuddhimagga) cũng gồm 61 bài giảng (bhāṇavāra);
Atthappakāsanatthāya āgamānaṃ kato yasmā.
Vì mục đích làm sáng tỏ ý nghĩa của các tạng kinh.
Tasmā tena sahāyaṃ gāthāgaṇanānayena aṭṭhakathā
;
Do đó, chú giải này, cùng với phương pháp đếm câu kệ;
Tīhādhikadiyaḍḍhasataṃ viññeyyā bhāṇavārānaṃ.
Cần hiểu rằng có 143 bài giảng (bhāṇavāra).
Tīhādhikadiyaḍḍhasatappamāṇamiti bhāṇavārato esā;
Với số lượng 143 bài giảng (bhāṇavāra), bộ chú giải này;
Samayaṃ pakāsayantī mahāvihārādhivāsīnaṃ.
Được trình bày để làm rõ thời kỳ mà các vị cư trú tại Đại Tự Viện.
Mūlaṭṭhakathāsāraṃ ādāya mayā imaṃ karontena;
Tôi đã thực hiện tác phẩm này bằng cách dựa vào tinh yếu của bản chú giải gốc;
Yaṃ
puññamupacitaṃ tena hotu loko sadā sukhitoti.
Mong rằng công đức tích lũy được nhờ việc này sẽ mang lại hạnh phúc cho thế gian mãi mãi.
Paramavisuddhasaddhābuddhivīriyappaṭimaṇḍitena sīlācārajjavamaddavādiguṇasamudayasamuditena sakasamayasamayantaragahanajjhogāhanasamatthena paññāveyyattiyasamannāgatena tipiṭakapariyattippabhede sāṭṭhakathe satthu sāsane appaṭihatañāṇappabhāvena mahāveyyākaraṇena karaṇasampattijanitasukhaviniggatamadhurodāravacanalāvaṇṇayuttena yuttamuttavādinā vādīvarena mahākavinā pabhinnapaṭisambhidāparivāre chaḷabhiññādippabhedaguṇappaṭimaṇḍite uttarimanussadhamme suppatiṭṭhitabuddhīnaṃ therānaṃ theravaṃsappadīpānaṃ mahāvihāravāsīnaṃ vaṃsālaṅkārabhūtena suvipulavisuddhabuddhinā buddhaghosoti garūhi gahitanāmadheyyena therena katā ayaṃ manorathapūraṇī nāma aṅguttaranikāyaṭṭhakathā –
Bộ chú giải này, mang tên *Manorathapūraṇī*, là bản giải thích Kinh Tăng Chi Bộ (*Aṅguttara Nikāya*), được biên soạn bởi Trưởng lão Buddhaghosa, bậc thầy uyên thâm với trí tuệ thanh tịnh và đức hạnh cao quý. Ngài được trang hoàng bằng niềm tin trong sáng, trí tuệ siêu việt, tinh tấn không gì sánh được, cùng các phẩm chất như đạo đức, hành xử chân thật, khiêm nhường và dịu dàng. Với khả năng nắm bắt sâu sắc thời đại và các hoàn cảnh khác nhau, ngài thông suốt ba tạng kinh điển và chú giải, tỏa sáng trong giáo pháp của Đức Phật với trí tuệ không gì ngăn che. Bằng sự khéo léo trong việc giảng giải, lời văn của ngài ngọt ngào, sâu sắc và rõ ràng. Là một nhà hùng biện tối thượng, ngài được xem như vị thi sĩ vĩ đại, sở hữu bốn loại phân tích (paṭisambhidā) và sáu loại thần thông (chaḷabhiññā). Ngài thuộc hàng trưởng lão có trí tuệ vững chắc, làm rạng rỡ dòng truyền thừa của chư vị tổ sư tại Đại Tự Viện (*Mahāvihāra*).
Tāva tiṭṭhatu lokasmiṃ, lokanittharaṇesinaṃ;
Mong rằng tác phẩm này sẽ tồn tại lâu dài trên thế gian, dành cho những ai mong cầu giải thoát khỏi vòng luân hồi.
Dassentī kulaputtānaṃ, nayaṃ cittavisuddhiyā.
Hãy chỉ đường cho con cháu của các gia tộc đạt được thanh tịnh tâm.
Yāva buddhoti nāmampi, suddhacittassa tādino;
Cho đến khi danh hiệu “Buddha” vẫn còn, đối với những ai có tâm thanh tịnh như vậy;
Lokamhi lokajeṭṭhassa, pavattati mahesinoti.
Trong thế gian, giáo pháp của đấng tối thượng, bậc đại ẩn sĩ, vẫn tiếp tục lan tỏa.
Manorathapūraṇī nāma
Mang tên *Manorathapūraṇī*,
Aṅguttaranikāya-aṭṭhakathā
sabbākārena niṭṭhitā.
Chú giải Kinh Tăng Chi Bộ đã hoàn thành toàn diện.