Phụ chú giải kinh Tăng Chi Bộ III – Chương 6 – 6. Ðại Phẩm

6. Mahāvaggo
6. Đại Phẩm

1. Soṇasuttavaṇṇanā
1. Chú Giải Kinh Soṇa

55. Chaṭṭhassa paṭhame nisīdi bhagavā paññatte āsaneti ettha kiṃ taṃ āsanaṃ paṭhamameva paññattaṃ, udāhu bhagavantaṃ disvā paññattanti ce?
55. Vào buổi đầu của phần thứ sáu, Thế Tôn ngồi trên chỗ ngồi đã được dọn sẵn. Vậy chỗ ngồi ấy là chỗ ngồi được dọn ngay từ ban đầu hay là được dọn sau khi thấy Thế Tôn?

Bhagavato dharamānakāle padhānikabhikkhūnaṃ vattametaṃ, yadidaṃ attano vasanaṭṭhāne buddhāsanaṃ paññapetvāva nisīdananti dassento āha ‘‘padhānikabhikkhū’’tiādi.
Điều này xảy ra vào thời Thế Tôn còn tại thế, và liên quan đến các vị Tỳ-khưu sống ở những nơi xa xôi. Các vị ấy thường bày trí chỗ ngồi cho Đức Phật ngay tại nơi cư trú của mình trước khi ngồi xuống, như một cách để thể hiện lòng tôn kính. Do đó, Ngài dạy rằng: “Này các Tỳ-khưu sống ở nơi xa xôi…”

Buddhakāle kira yattha yattha ekopi bhikkhu viharati, sabbattha buddhāsanaṃ paññattameva hoti.
Vào thời Đức Phật, bất kỳ nơi nào có một vị Tỳ-khưu cư ngụ, ở đó đều có chỗ ngồi dành riêng cho Đức Phật.

Kasmā? Bhagavā hi attano santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā phāsukaṭṭhāne viharante manasi karoti – ‘‘asuko mayhaṃ santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā gato, asakkhi nu kho visesaṃ nibbattetuṃ, no’’ti.
Tại sao vậy? Vì Thế Tôn suy nghĩ trong tâm: “Người ấy đã thọ lãnh đề mục thiền định trước mặt Ta và đi đến một nơi an tịnh để thực hành. Liệu người ấy có đạt được kết quả đặc biệt hay không?”

Atha naṃ passati kammaṭṭhānaṃ vissajjetvā akusalavitakkaṃ vitakkayamānaṃ, tato ‘‘kathañhi nāma mādisassa satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā viharantaṃ imaṃ kulaputtaṃ akusalavitakkā adhibhavitvā anamatagge vaṭṭadukkhe saṃsāressantī’’ti tassa anuggahatthaṃ tattheva attānaṃ dassetvā taṃ kulaputtaṃ ovaditvā ākāsaṃ uppatitvā puna attano vasanaṭṭhānameva gacchati.
Rồi Ngài thấy rằng người ấy đã buông bỏ đề mục thiền định và đang suy nghĩ những điều bất thiện. Lúc ấy, Ngài tự nhủ: “Sao có thể để một thiện nam tử như thế bị ác tư duy chế ngự, khiến họ phải lang thang mãi trong vòng luân hồi vô thủy đầy đau khổ?” Với ý định giúp đỡ người ấy, Ngài hiển thị chính mình ngay tại chỗ, khuyên bảo vị ấy, rồi bay lên không trung và trở về nơi cư trú của mình.

Athevaṃ ovadiyamānā te bhikkhū cintayiṃsu ‘‘satthā amhākaṃ manaṃ jānitvā āgantvā amhākaṃ samīpe ṭhitaṃyeva attānaṃ dasseti. Tasmiṃ khaṇe, ‘bhante, idha nisīdatha nisīdathā’ti āsanapariyesanaṃ nāma bhāro’’ti.
Khi được khuyên bảo như vậy, các vị Tỳ-khưu suy nghĩ: “Thầy của chúng ta biết rõ tâm chúng ta, nên đã đến và hiện diện ngay bên cạnh chúng ta. Trong giây phút ấy, việc tìm kiếm chỗ ngồi chẳng khác gì một gánh nặng. Bạch Ngài, xin hãy ngồi xuống đây.”

Te āsanaṃ paññapetvāva viharanti. Yassa pīṭhaṃ atthi, so taṃ paññapeti. Yassa natthi, so mañcaṃ vā phalakaṃ vā pāsāṇaṃ vā vālikāpuñjaṃ vā paññapeti.
Các vị ấy sống bằng cách bày trí chỗ ngồi trước. Ai có ghế thì bày ghế ra. Ai không có thì bày giường nhỏ, tấm ván, hòn đá, hoặc đống cát.

Taṃ alabhamānā purāṇapaṇṇānipi saṃkaḍḍhitvā tattha paṃsukūlaṃ pattharitvā ṭhapenti.
Nếu không có những thứ kể trên, các vị ấy thu gom lá khô cũ, trải tấm vải bỏ đi lên đó và đặt chỗ ngồi.

Satta sarāti – chajjo, usabho, gandhāro, majjhimo, pañcamo, dhevato, nisādoti ete satta sarā.
Bảy dây đàn nghĩa là dây thứ nhất, dây nhì, dây Gandhāra, dây giữa, dây thứ năm, dây Dhevata, và dây Nisāda. Đây là bảy dây đàn.

Tayo gāmāti – chajjagāmo, majjhimagāmo, sādhāraṇagāmoti tayo gāmā, samūhāti attho.
Ba nhóm nghĩa là nhóm dây thấp, nhóm dây trung, và nhóm dây bình thường. Ý nghĩa là tập hợp.

Manussaloke vīṇāvādanā ekekassa sarassa vasena tayo tayo mucchanāti katvā ekavīsati mucchanā.
Trong thế giới loài người, khi chơi đàn vĩ cầm (vīṇā), với mỗi dây đàn có ba lần rung, tổng cộng thành hai mươi mốt lần rung.

Devaloke vīṇāvādanā pana samapaññāsa mucchanāti vadanti.
Nhưng ở cõi trời, khi chơi đàn vĩ cầm, họ nói rằng có đúng năm mươi lần rung.

Tattha hi ekekassa sarassa vasena satta satta mucchanā, antarassa sarassa ca ekāti samapaññāsa mucchanā.
Ở đó, với mỗi dây đàn có bảy lần rung, và thêm một lần rung cho dây đàn ở giữa, tổng cộng thành năm mươi lần rung.

Teneva sakkapañhasuttasaṃvaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 2.345) ‘‘samapaññāsa mucchanā mucchetvā’’ti pañcasikhassa vīṇāvādanaṃ dassentena vuttaṃ.
Do đó, trong phần chú giải Kinh Sakka-pañhā (Dīgha Nikāya Aṭṭhakathā 2.345), câu “đúng năm mươi lần rung” được nói đến để mô tả việc chơi đàn vĩ cầm của vị có năm đỉnh tóc.

Ṭhānā ekūnapaññāsāti ekekasseva sarassa satta satta ṭhānabhedā, yato sarassa maṇḍalatāvavatthānaṃ hoti.
Có bốn mươi chín vị trí khác nhau, vì mỗi dây đàn có bảy vị trí khác nhau, dựa trên hình tròn hay bán nguyệt nơi dây đàn được đặt.

Ekūnapaññāsaṭṭhānaviseso tisso duve catasso catasso tisso duve catassoti dvāvīsati sutibhedā ca icchitā.
Sự phân biệt về bốn mươi chín vị trí này dẫn đến hai mươi bốn loại âm thanh khác nhau, tùy theo ý muốn: ba, hai, bốn, bốn, ba, hai, bốn.

Atigāḷhaṃ āraddhanti thinamiddhachambhitattānaṃ vūpasamatthaṃ ativiya āraddhaṃ.
Họ thực hành quá mức những điều khắc khổ để dập tắt sự hôn trầm và thụ động gây ra bởi lười biếng và buồn ngủ.

Sabbattha niyuttā sabbatthikā.
Pháp này được áp dụng ở mọi nơi, không phân biệt.

Sabbena vā līnuddhaccapakkhiyena atthetabbā sabbatthikā.
Hoặc tất cả những gì liên quan đến trạng thái dao động và điên đảo đều cần được hiểu theo cách này.

Samathoyeva samathanimittaṃ.
Chỉ có thiền chỉ (samatha) là đối tượng của thiền chỉ.

Evaṃ sesesupi.
Cũng vậy đối với các trường hợp còn lại.

Khayā rāgassa vītarāgattāti ettha yasmā bāhirako kāmesu vītarāgo na khayā rāgassa vītarāgo sabbaso avippahīnarāgattā.
Do sự diệt tận tham ái mà đạt được trạng thái không còn tham ái. Tuy nhiên, người ngoài (không phải bậc Thánh) tuy có thể xa lìa dục nhưng chưa hoàn toàn đoạn tận tham ái.

Vikkhambhitarāgo hi so.
Tham ái của họ chỉ tạm thời bị đè nén.

Arahā pana khayā eva, tasmā vuttaṃ ‘‘khayā rāgassa vītarāgattā’’ti.
Nhưng bậc A-la-hán thì do sự diệt tận hoàn toàn, nên nói rằng “do sự diệt tận tham ái mà đạt được trạng thái không còn tham ái.”

Esa nayo dosamohesupi.
Quy luật này cũng áp dụng cho sân và si.

Lābhasakkārasilokaṃ nikāmayamānoti ettha labbhati pāpuṇīyatīti lābho, catunnaṃ paccayānametaṃ adhivacanaṃ.
Lợi dưỡng, kính trọng, danh vọng được mong cầu. Lợi dưỡng nghĩa là đạt được hoặc nhận được, đây là thuật ngữ chỉ bốn duyên.

Sakkaccaṃ kātabboti sakkāro.
Kính trọng nghĩa là điều cần được làm một cách cẩn thận.

Paccayā eva hi paṇītapaṇītā sundarasundarā abhisaṅkharitvā katā ‘‘sakkāro’’ti vuccati, yā ca parehi attano gāravakiriyā, pupphādīhi vā pūjā.
Kính trọng là những điều kiện tốt đẹp được chuẩn bị kỹ càng, như sự tôn kính của người khác đối với mình, hoặc sự cúng dường bằng hoa v.v…

Silokoti vaṇṇabhaṇanaṃ.
Danh vọng nghĩa là lời tán dương.

Taṃ lābhañca, sakkārañca, silokañca, nikāmayamāno, pavattayamānoti attho.
Ý nghĩa là mong cầu lợi dưỡng, kính trọng, và danh vọng, hoặc khiến chúng phát sinh.

Tenevāha ‘‘catupaccayalābhañca…pe… patthayamāno’’ti.
Do đó nói rằng “mong cầu bốn duyên lợi dưỡng…”

Thūṇanti pasūnaṃ bandhanatthāya nikhātatthambhasaṅkhātaṃ thūṇaṃ.
Cái trụ dùng để buộc gia súc được gọi là “thūṇa”.

Sesaṃ suviññeyyameva.
Phần còn lại rất dễ hiểu.

Soṇasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Chú Giải Kinh Soṇa đã kết thúc.

2. Phaggunasuttavaṇṇanā
2. Chú Giải Kinh Phagguna

56. Dutiye samadhosīti samantato adhosi.
Ở phần thứ hai, “samadho” nghĩa là hoàn toàn đổ xuống.

Sabbabhāgena pariphandanacalanākārena apacitiṃ dasseti.
Nó biểu thị sự xin lỗi bằng cách rung chuyển và lay động khắp mọi nơi.

Vattaṃ kiretaṃ bāḷhagilānenapi vuḍḍhataraṃ disvā uṭṭhitākārena apaciti dassetabbā.
Quy định này nên được hiểu rằng ngay cả khi thấy một người bị bệnh nặng, họ cũng nên bày tỏ sự xin lỗi bằng cách đứng dậy.

Tena pana ‘‘mā cali mā calī’’ti vattabbo, taṃ pana calanaṃ uṭṭhānākāradassanaṃ hotīti āha ‘‘uṭṭhānākāraṃ dassetī’’ti.
Tuy nhiên, cần nói rằng “đừng lay động, đừng rung chuyển,” nhưng sự lay động ấy chính là việc biểu hiện hành động đứng dậy. Do đó, nói rằng “hãy biểu hiện hành động đứng dậy.”

Santimāni āsanānīti paṭhamameva paññatthāsanaṃ sandhāya vadati.
Những chỗ ngồi yên lặng này được nói đến liên quan đến chỗ ngồi đã được chuẩn bị từ ban đầu.

Buddhakālasmiñhi ekassapi bhikkhuno vasanaṭṭhāne – ‘‘sace satthā āgacchissati, āsanaṃ paññattameva hotū’’ti antamaso phalakamattampi paṇṇasanthāramattampi paññattameva.
Vào thời Đức Phật, dù chỉ có một vị Tỳ-khưu cư trú, ở nơi cư ngụ của vị ấy vẫn luôn có chỗ ngồi dành cho Đức Phật, dù chỉ là một tấm gỗ nhỏ hay một lớp lá trải ra.

Khamanīyaṃ yāpanīyanti kacci dukkhaṃ khamituṃ, iriyāpathaṃ vā yāpetuṃ sakkāti pucchati.
“Khamanīyaṃ yāpanīyan”ti có nghĩa là hỏi rằng liệu có thể chịu đựng được khổ đau hoặc duy trì tư thế đi đứng không.

Sīsavedanāti kutoci nikkhamituṃ alabhamānehi vātehi samuṭṭhāpitā balavatiyo sīsavedanā honti.
“Sīsavedanā” là những cơn đau dữ dội phát sinh do gió không tìm được lối thoát.

Phaggunasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Chú Giải Kinh Phagguna đã kết thúc.

2. Chaḷabhijātisuttavaṇṇanā
2. Chú Giải Kinh Sáu Loại Hóa Sanh

57. Tatiye abhijātiyoti ettha abhi-saddo upasaggamattaṃ, na atthavisesajotakoti āha ‘‘cha jātiyo’’ti.
Trong phần thứ ba, “abhijāti” chỉ mang ý nghĩa tăng cường, không phải là yếu tố đặc biệt. Do đó nói rằng “sáu loại hóa sanh.”

Abhijāyatīti etthāpi eseva nayo.
Cách giải thích “abhijāyati” ở đây cũng theo quy tắc trên.

Urabbhe hanantīti orabbhikā.
“Hananti urabbhe” nghĩa là những kẻ giết thỏ. Tương tự, các từ như “sūkarikā” (giết heo) cũng được hiểu.

Rodenti kururakammantatāya sappaṭibaddhe satte assūni mocentīti ruddā, te eva luddā ra-kārassa la-kāraṃ katvā.
Họ làm cho những chúng sanh bị trói buộc khóc than thảm thiết, khiến nước mắt tuôn rơi, gọi là “ruddā.” Những kẻ này chính là thợ săn, biến chữ “ra” thành “la.”

Iminā aññepi ye keci māgavikā nesādā vuttā, te pāpakammappasutatāya ‘‘kaṇhābhijātī’’ti vadati.
Bằng cách này, những ai khác được đề cập như thợ săn chim hay thợ săn thú đều được gọi là “loài hóa sanh đen” do nghiệp ác của họ.

Bhikkhūti ca buddhasāsane bhikkhū.
“Bhikkhū” ở đây là các vị Tỳ-khưu trong giáo pháp của Đức Phật.

Te kira sacchandarāgena paribhuñjantīti adhippāyena catūsu paccayesu kaṇṭake pakkhipitvā khādantīti ‘‘kaṇṭakavuttikā’’ti vadati.
Họ ăn uống với tâm tham lam, do đó nói rằng họ nuốt gai vào bốn duyên và ăn nó, nên gọi là “những kẻ ăn gai.”

Kasmāti ce? Yasmā te paṇīte paccaye paṭisevantīti tassa micchāgāho.
Tại sao vậy? Vì họ tiếp nhận những điều kiện tốt đẹp, đây là sự hiểu lầm của họ.

Ñāyaladdhepi paccaye bhuñjamānā ājīvakasamayassa vilomaggāhitāya paccayesu kaṇṭake pakkhipitvā khādanti nāmāti vadatīti.
Ngay cả khi đạt được điều kiện hợp lý, họ vẫn ăn ngược lại con đường của giáo pháp Ajīvaka, nên nói rằng họ nuốt gai và ăn.

Atha vā kaṇṭakavuttikā evaṃnāmakā eke pabbajitā, ye savisesaṃ attakilamathānuyogaṃ anuyuttā.
Hoặc có những người xuất gia tên là “Kaṇṭakavuttikā,” chuyên thực hành khổ hạnh khắc nghiệt.

Tathā hi te kaṇṭake vattantā viya hontīti ‘‘kaṇṭakavuttikā’’ti vuttā.
Vì họ sống như đang lăn lộn trên gai, nên gọi là “Kaṇṭakavuttikā.”

Imameva ca atthavikappaṃ sandhāyāha ‘‘kaṇṭakavuttikāti samaṇā nāmete’’ti.
Liên hệ đến ý nghĩa này mà nói rằng: “Họ là những Sa-môn có tên là Kaṇṭakavuttikā.”

Lohitābhijāti nāma nigaṇṭhā ekasāṭakāti vuttā.
Loại hóa sanh đỏ là những người Ni-kiền-tử mặc áo màu đỏ.

Te kira ṭhatvā bhuñjananahānappaṭikkhepādivatasamāyogena purimehi dvīhi paṇḍaratarā.
Họ trắng hơn hai nhóm trước do sự kết hợp của các nguyên nhân như đứng yên, ăn uống, và từ chối lễ bái.

Acelakasāvakāti ājīvakasāvake vadati.
“Acelakasāvakā” là các đệ tử của phái Ajīvaka.

Te kira ājīvakaladdhiyā suvisuddhacittatāya nigaṇṭhehipi paṇḍaratarā.
Do tâm thanh tịnh nhờ học thuyết Ajīvaka, họ trắng hơn cả những người Ni-kiền-tử.

Evañca katvā attano paccayadāyake nigaṇṭhehipi jeṭṭhakatare karoti.
Làm như vậy, họ khiến những người Ni-kiền-tử, vốn là thí chủ của mình, trở nên ưu việt hơn.

Ājīvakā ājīvakiniyo ‘‘sukkābhijātī’’ti vuttā.
Những người Ajīvaka nam nữ được gọi là “loài hóa sanh trắng.”

Te kira purimehi catūhi paṇḍaratarā.
Họ trắng hơn bốn nhóm trước.

Nandādayo hi tathārūpaṃ ājīvakappaṭipattiṃ ukkaṃsaṃ pāpetvā ṭhitā, tasmā nigaṇṭhehi ājīvakasāvakehi ca paṇḍaratarāti ‘‘paramasukkābhijātī’’ti vuttā.
Những người như Nanda đã đạt được sự thực hành giáo pháp Ajīvaka tối thượng, nên họ trắng hơn cả người Ni-kiền-tử và các đệ tử Ajīvaka, được gọi là “loài hóa sanh trắng tối thượng.”

Bilaṃ olaggeyyunti maṃsabhāgaṃ nhārunā vā kenaci vā ganthitvā purisassa hatthe vā kese vā olambanavasena bandheyyuṃ.
Gân hoặc thịt được buộc vào tay hoặc tóc của một người để treo lên.

Iminā satthadhammaṃ nāma dasseti.
Điều này minh họa pháp của bậc Đạo sư.

Satthavāho kira mahākantāraṃ paṭipanno antarāmagge goṇe mate maṃsaṃ gahetvā sabbesaṃ satthikānaṃ ‘‘idaṃ khāditvā ettakaṃ mūlaṃ dātabba’’nti koṭṭhāsaṃ olambati.
Một đoàn thương buôn đi qua khu rừng lớn, giữa đường gặp bò chết, lấy thịt và treo lên, bảo tất cả các thương nhân: “Ăn cái này rồi trả tiền gốc.”

Goṇamaṃsaṃ nāma khādantāpi atthi, akhādantāpi atthi, khādantāpi mūlaṃ dātuṃ sakkontāpi asakkontāpi.
Có người ăn thịt bò, có người không ăn; có người ăn nhưng trả được tiền gốc, có người không trả được.

Satthavāho yena mūlena goṇo gahito, taṃ mūlaṃ satthikehi dhāraṇatthaṃ sabbesaṃ balakkārena koṭṭhāsaṃ datvā mūlaṃ gaṇhāti.
Đoàn thương buôn dùng số tiền gốc để giữ tài sản, sau đó thu hồi gốc từ tất cả các thương nhân.

Ayaṃ satthadhammo.
Đây là pháp của bậc Đạo sư.

Kaṇhābhijātiyo samānoti kaṇhe nīcakule jāto hutvā.
Loài hóa sanh đen được sinh ra trong dòng dõi thấp kém.

Kaṇhadhammanti paccatte upayogavacananti āha ‘‘kaṇhasabhāvo hutvā abhijāyatī’’ti, taṃ antogadhahetuatthaṃ padaṃ, uppādetīti attho.
“Kaṇhadhamma” là lời nói về bản chất cá nhân, nghĩa là “trở thành người có bản chất đen và tái sinh,” đây là yếu tố nội tại dẫn đến tái sinh, có nghĩa là tạo ra.

Tasmā kaṇhaṃ dhammaṃ abhijāyatīti kāḷakaṃ dasadussīlyadhammaṃ uppādeti.
Do đó, “tái sinh trong pháp đen” nghĩa là tạo ra mười pháp bất thiện.

Sukkaṃ dhammaṃ abhijāyatīti etthāpi iminā nayena attho veditabbo.
“Tái sinh trong pháp trắng” cũng được hiểu theo cách tương tự.

So hi ‘‘ahaṃ pubbepi puññānaṃ akatattā nīcakule nibbatto, idāni puññaṃ karissāmī’’ti puññasaṅkhātaṃ paṇḍaradhammaṃ karoti.
Người ấy nghĩ rằng: “Ta đã từng sinh ra trong dòng dõi thấp kém vì không làm phước trong quá khứ, giờ ta sẽ làm phước,” và thực hiện pháp trắng được coi là phước.

Akaṇhaṃ asukkaṃ nibbānanti sace kaṇhaṃ bhaveyya, kaṇhavipākaṃ dadeyya yathā dasavidhaṃ dussīlyadhammaṃ.
“Nếu là đen, nó sẽ mang lại quả đen như mười pháp bất thiện.”

Sace sukkaṃ, sukkavipākaṃ dadeyya yathā dānasīlādikusalakammaṃ.
“Nếu là trắng, nó sẽ mang lại quả trắng như bố thí, trì giới và các nghiệp thiện.”

Dvinnampi appadānato ‘‘akaṇhaṃ asukka’’nti vuttaṃ.
Vì cả hai không đưa ra gì, nên nói rằng “không đen không trắng.”

Nibbānañca nāma imasmiṃ atthe arahattaṃ adhippetaṃ ‘‘abhijāyatī’’ti vacanato.
Niết-bàn ở đây được hiểu là A-la-hán, bởi vì “tái sinh” trong ngữ cảnh này.

Tañhi kilesanibbānante jātattā nibbānaṃ nāma yathā ‘‘rāgādīnaṃ khayante jātattā rāgakkhayo, dosakkhayo, mohakkhayo’’ti.
Vì Niết-bàn là sự chấm dứt phiền não, nên được gọi là “sinh ra,” giống như sự diệt tận tham, sân, si.

Paṭippassambhanavasena vā kilesānaṃ nibbāpanato nibbānaṃ.
Hoặc Niết-bàn là sự dập tắt phiền não theo cách thức an tịnh.

Taṃ esa abhijāyati pasavati.
Nó được sinh ra và biểu hiện.

Idhāpi hi antogadhahetu atthaṃ ‘‘jāyatī’’ti padaṃ.
Ở đây, từ “jāyati” mang ý nghĩa nội tại.

Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘jāyatī’’ti imassa pāpuṇātīhi atthaṃ gahetvāva ‘‘nibbānaṃ pāpuṇātī’’ti vuttaṃ.
Trong chú giải, từ “jāyati” được hiểu là “đạt được,” nên nói rằng “đạt được Niết-bàn.”

Sukkābhijātiyo samānoti sukke uccakule jāto hutvā.
Loài hóa sanh trắng được sinh ra trong dòng dõi cao quý.

Sesamettha suviññeyyameva.
Phần còn lại rất dễ hiểu.

Chaḷabhijātisuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Chú Giải Kinh Sáu Loại Hóa Sanh đã kết thúc.

4. Āsavasuttavaṇṇanā
4. Chú Giải Kinh Āsava

58. Catutthe saṃvarenāti saṃvarena hetubhūtena vā.
Ở phần thứ tư, “saṃvara” (kiểm soát) được hiểu là nguyên nhân.

Idhāti ayaṃ idha-saddo sabbākārato indiyasaṃvarasaṃvutassa puggalassa sannissayabhūtasāsanaparidīpano, aññassa tathābhāvappaṭisedhano vāti vuttaṃ ‘‘idhāti idhasmiṃ sāsane’’ti.
Từ “idha” ở đây mang ý nghĩa toàn diện, chỉ sự nương tựa vào giáo pháp để kiểm soát các căn đối với một cá nhân đã thực hành đầy đủ, hoặc ngăn chặn những trạng thái không phù hợp của người khác. Do đó nói rằng “idha” nghĩa là “trong giáo pháp này.”

Paṭisaṅkhāti paṭisaṅkhāya.
“Paṭisaṅkhā” nghĩa là suy xét kỹ lưỡng.

Saṅkhā-saddo ñāṇakoṭṭhāsapaññattigaṇanādīsu dissati ‘‘saṅkhāyekaṃ paṭisevatī’’tiādīsu (ma. ni. 2.168) hi ñāṇe dissati.
Từ “saṅkhā” xuất hiện trong các ngữ cảnh liên quan đến trí tuệ, phân loại, và đếm, như trong câu “người thực hành sau khi đếm” (Ma. Ni. 2.168).

‘‘Papañcasaññāsaṅkhā samudācarantī’’tiādīsu (ma. ni. 1.202, 204) koṭṭhāse.
Trong các đoạn như “papañcasaññāsaṅkhā phát sinh” (Ma. Ni. 1.202, 204), nó liên quan đến khái niệm.

‘‘Tesaṃ tesaṃ dhammānaṃ saṅkhā samaññā’’tiādīsu (dha. sa. 1313-1315) paññattiyaṃ.
Trong các đoạn như “định nghĩa của các pháp ấy” (Dha. Sa. 1313-1315), nó liên quan đến quy ước.

‘‘Na sukaraṃ saṅkhātu’’ntiādīsu (saṃ. ni. 2.128) gaṇanāya.
Trong các đoạn như “không dễ gì tính toán” (Saṃ. Ni. 2.128), nó liên quan đến việc đếm.

Idha pana ñāṇe daṭṭhabbo.
Ở đây, cần hiểu trong ngữ cảnh của trí tuệ.

Tenevāha ‘‘paṭisañjānitvā paccavekkhitvāti attho’’ti.
Do đó nói rằng “ý nghĩa là nhận biết và xem xét lại.”

Ādīnavapaccavekkhaṇā ādīnavapaṭisaṅkhāti yojanā.
Việc xem xét lại về tai hại là suy xét kỹ lưỡng về mối nguy hiểm.

Sampalimaṭṭhanti ghaṃsitaṃ.
“Sampalimaṭṭha” nghĩa là bị mài mòn.

Anubyañjanasoti hatthapādasitaālokitavilokitādippakārabhāgaso.
“Anubyañjana” chỉ các hành động phụ trợ như nhìn, liếc mắt, cử động tay chân.

Tañhi ayonisomanasikaroto kilesānaṃ anubyañjanato ‘‘anubyañjana’’nti vuccati.
Những điều này được gọi là “anubyañjana” vì chúng là biểu hiện của phiền não do thiếu niệm.

Nimittaggāhoti itthipurisanimittassa subhanimittādikassa vā kilesavatthubhūtassa nimittassa gāho.
“Nimittaggāho” là sự nắm bắt các dấu hiệu như hình dáng nam nữ hay các dấu hiệu đẹp đẽ, vốn là nền tảng cho phiền não.

Ādittapariyāyenāti ādittapariyāye (saṃ. ni. 4.28; mahāva. 54) āgatanayena veditabbo.
“Ādittapariyāya” nên được hiểu theo cách giải thích trong Saṃ. Ni. 4.28 và Mahāva. 54.

Yathā itthiyā indriyaṃ itthindriyaṃ, na evamidaṃ, idaṃ pana cakkhumeva indriyaṃti cakkhundriyaṃ.
Giống như “indriya của phụ nữ” không phải là vậy, mà đây chính là “indriya của mắt,” tức là cakkhundriya.

Tenāha ‘‘cakkhumeva indriya’’nti.
Do đó nói rằng “chính mắt là indriya.”

Yathā āvāṭe niyataṭṭhitiko kacchapo ‘‘āvāṭakacchapo’’ti vuccati, evaṃ tappaṭibaddhavuttitāya taṃ ṭhāno saṃvaro cakkhundriyasaṃvaro.
Giống như con rùa sống cố định trong hang được gọi là “rùa hang,” tương tự, vị trí kiểm soát này được gọi là “kiểm soát căn mắt.”

Tenāha ‘‘cakkhundriye saṃvaro cakkhundriyasaṃvaro’’ti.
Do đó nói rằng “kiểm soát căn mắt là cakkhundriyasaṃvara.”

Nanu ca cakkhundriye saṃvaro vā asaṃvaro vā natthi.
Nhưng chẳng phải trong căn mắt không có kiểm soát hay không kiểm soát sao?

Na hi cakkhupasādaṃ nissāya sati vā muṭṭhassaccaṃ vā uppajjati.
Vì dựa trên sự hài lòng của mắt, niệm hay thất niệm không phát sinh.

Apica yadā rūpārammaṇaṃ cakkhussa āpāthaṃ āgacchati, tadā bhavaṅge dvikkhattuṃ uppajjitvā niruddhe kiriyamanodhātu āvajjanakiccaṃ sādhayamānā uppajjitvā nirujjhati.
Khi đối tượng sắc xuất hiện trước mắt, dòng tâm sở hữu hai lần sanh khởi rồi diệt đi, sau đó tâm hành tác ý thức thực hiện chức năng hướng tâm, sanh khởi rồi diệt đi.

Tato cakkhuviññāṇaṃ dassanakiccaṃ, tato vipākamanodhātu sampaṭicchanakiccaṃ, tato vipākamanoviññāṇadhātu santīraṇakiccaṃ, tato kiriyāhetukamanoviññāṇadhātu voṭṭhabbanakiccaṃ sādhayamānā uppajjitvā nirujjhati, tadanantaraṃ javanaṃ javati.
Sau đó, nhãn thức thực hiện chức năng thấy, tâm quả tiếp nhận, tâm quả thẩm sát, và tâm hành thực hiện chức năng xác định đối tượng, tất cả sanh khởi rồi diệt đi, kế đó là giai đoạn tốc hành tâm.

Tatthāpi neva bhavaṅgasamaye, na āvajjanādīnaṃ aññatarasamaye ca saṃvaro vā asaṃvaro vā atthi.
Trong các giai đoạn này, dù là dòng tâm sở hữu hay các tâm như hướng tâm, không có sự kiểm soát hay không kiểm soát.

Javanakkhaṇe pana sace dussīlyaṃ vā muṭṭhassaccaṃ vā aññāṇaṃ vā akkhanti vā kosajjaṃ vā uppajjati, asaṃvaro hoti.
Nhưng trong giai đoạn tốc hành tâm, nếu bất thiện, thất niệm, vô minh, sân hận, hay lười biếng phát sinh, thì đó là không kiểm soát.

Tasmiṃ pana sīlādīsu uppannesu saṃvaro hoti, tasmā ‘‘cakkhundriye saṃvaro’’ti kasmā vuttanti āha ‘‘javane uppajjamānopi hesa…pe… cakkhundriyasaṃvaroti vuccatī’’ti.
Khi giới và các yếu tố khác phát sinh, thì có kiểm soát. Do đó nói rằng “kiểm soát căn mắt” được đề cập ở đây.

Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā nagare catūsu dvāresu asaṃvutesu kiñcāpi antogharadvārakoṭṭhakagabbhādayo susaṃvutā, tathāpi antonagare sabbaṃ bhaṇḍaṃ arakkhitaṃ agopitameva hoti.
Điều này được nói như sau: giống như trong một thành phố, dù cửa bên trong nhà được khóa kỹ nhưng nếu bốn cổng thành không được bảo vệ, thì tất cả tài sản trong thành phố đều không được bảo vệ.

Nagaradvārena hi pavisitvā corā yadicchakaṃ kareyyuṃ, evamevaṃ javane dussīlyādīsu uppannesu tasmiṃ asaṃvare sati dvārampi aguttaṃ hoti bhavaṅgampi āvajjanādīni vīthicittānipi.
Kẻ trộm có thể vào qua cổng thành và làm điều họ muốn. Tương tự, nếu không kiểm soát trong giai đoạn tốc hành tâm khi bất thiện phát sinh, thì các cửa và dòng tâm sở hữu cũng không được bảo vệ.

Yathā pana nagaradvāresu saṃvutesu kiñcāpi antogharādayo asaṃvutā, tathāpi antonagare sabbaṃ bhaṇḍaṃ surakkhitaṃ sugopitameva hoti.
Nhưng nếu các cổng thành được bảo vệ, dù cửa bên trong nhà không khóa, thì tất cả tài sản trong thành phố vẫn được bảo vệ tốt.

Nagaradvāresu hi pihitesu corānaṃ paveso natthi, evamevaṃ javane sīlādīsu uppannesu dvārampi suguttaṃ hoti bhavaṅgampi āvajjanādīni vīthicittānipi, tasmā javanakkhaṇe uppajjamānopi cakkhundriyasaṃvaroti vuttoti.
Khi các cổng thành được đóng lại, kẻ trộm không thể vào. Tương tự, khi giới và các yếu tố khác phát sinh trong giai đoạn tốc hành tâm, thì các cửa và dòng tâm sở hữu được bảo vệ tốt. Do đó nói rằng “kiểm soát căn mắt” được đề cập ở đây.

Saṃvarena samannāgato puggalo saṃvutoti āha ‘‘upeto’’ti.
Một cá nhân đầy đủ kiểm soát được gọi là “có kiểm soát.” Do đó nói rằng “được trang bị.”

Ayamevettha attho sundarataroti upari pāḷiyaṃ sandissanato vuttaṃ.
Ý nghĩa này được trình bày rõ ràng hơn khi so sánh với bản văn Pāli trên.

Tenāha ‘‘tathā hī’’tiādi.
Do đó nói rằng “như vậy.”

Yanti ādesoti iminā liṅgavipallāsena saddhiṃ vacanavipallāso katoti dasseti, nipātapadaṃ vā etaṃ puthuvacanatthaṃ.
“Yanti ādeso” nghĩa là sự sai lệch về dấu hiệu và ngôn từ được chỉ ra ở đây, hoặc có thể hiểu là một cách diễn đạt khác của từ “puthu.”

Vighātakarāti cittavighātakarā , kāyacittadukkhanibbattakā vā.
“Vighātakara” nghĩa là gây trở ngại cho tâm, hoặc gây ra đau khổ cho thân và tâm.

Yathāvuttakilesahetukā dāhānubandhā vipākā eva vipākapariḷāhā.
Như đã nói, do phiền não làm nguyên nhân, các quả báo liên tiếp như lửa cháy dữ dội.

Yathā panettha āsavā aññe ca vighātakarā kilesapariḷāhā sambhavanti, taṃ dassetuṃ ‘‘cakkhudvārasmiñhī’’tiādi vuttaṃ.
Như trong trường hợp này, các lậu hoặc và những trở ngại khác phát sinh từ phiền não dữ dội, điều này được trình bày qua câu “ở cửa mắt…”

Taṃ suviññeyyameva.
Điều này rất dễ hiểu.

Ettha ca saṃvaraṇūpāyo, saṃvaritabbaṃ, saṃvaro, yato so saṃvaro, yattha saṃvaro, yathā saṃvaro, yañca saṃvaraphalanti ayaṃ vibhāgo veditabbo.
Ở đây cần hiểu rõ sự phân chia: phương tiện kiểm soát, đối tượng cần kiểm soát, bản chất của kiểm soát, nguồn gốc, nơi chốn, cách thức, và kết quả của kiểm soát.

Kathaṃ? ‘‘Paṭisaṅkhā yoniso’’ti hi saṃvaraṇūpāyo.
Làm thế nào? Phương tiện kiểm soát là suy xét kỹ lưỡng.

Cakkhundriyaṃ saṃvaritabbaṃ.
Căn mắt cần được kiểm soát.

Saṃvaraggahaṇena gahitā sati saṃvaro.
Kiểm soát là trạng thái niệm được duy trì.

‘‘Asaṃvutassā’’ti saṃvaraṇāvadhi.
Giới hạn của việc không kiểm soát là thiếu sự bảo vệ.

Asaṃvarato hi saṃvaraṇaṃ.
Do đó, sự kiểm soát là để ngăn chặn sự thiếu kiểm soát.

Saṃvaritabbaggahaṇasiddho idha saṃvaravisayo.
Đối tượng kiểm soát ở đây là căn mắt.

Cakkhundriyañhi saṃvaraṇaṃ ñāṇaṃ rūpārammaṇe saṃvarayatīti avuttasiddhoyamattho.
Kiểm soát căn mắt là trí tuệ ngăn chặn sự nắm bắt đối tượng sắc, điều này đã được giải thích rõ ràng.

Āsavatannimittakilesapariḷāhābhāvo phalaṃ.
Kết quả là sự chấm dứt hoàn toàn các lậu hoặc, dấu hiệu, phiền não và sự thiêu đốt.

Evaṃ sotadvārādīsu yojetabbaṃ.
Tương tự, điều này cần được áp dụng cho các cửa giác quan khác.

Sabbatthevāti manodvāre pañcadvāre cāti sabbasmiṃ dvāre.
“Ở tất cả mọi nơi” nghĩa là cả năm giác quan và ý thức.

Paṭisaṅkhāyoniso cīvarantiādīsu ‘‘sītassa paṭighātāyā’’tiādinā paccavekkhaṇameva yoniso paṭisaṅkhā.
Suy xét kỹ lưỡng về y phục là sự xem xét lại với mục đích ngăn chặn lạnh.

Īdisanti evarūpaṃ iṭṭhārammaṇaṃ.
“Īdisa” nghĩa là đối tượng ưa thích như vậy.

Bhavapatthanāya assādayatoti bhavapatthanāmukhena bhāvitaṃ ārammaṇaṃ assādentassa.
Hưởng thụ đối tượng được nuôi dưỡng bởi khát vọng tái sinh.

Cīvaranti nivāsanādi yaṃ kiñcicīvaraṃ.
“Y phục” là bất kỳ loại trang phục nào.

Paṭisevatīti nivāsanādivasena paribhuñjati.
“Thọ dụng” nghĩa là sử dụng như quần áo.

Yāvadevāti payojanaparimāṇaniyamanaṃ.
“Chỉ đến mức độ” nghĩa là giới hạn công dụng.

Sītappaṭighātādiyeva hi yogino cīvarappaṭisevanappayojanaṃ.
Mục đích của việc thọ dụng y phục đối với hành giả là để chống lại lạnh.

Sītassāti sītadhātukkhobhato vā utupariṇāmato vā uppannassa sītassa.
“Lạnh” là do sự dao động của yếu tố lạnh hoặc biến đổi thời tiết.

Paṭighātāyāti paṭighātanatthaṃ tappaccayassa vikārassa vinodanatthaṃ.
“Ngăn chặn” nghĩa là loại bỏ nguyên nhân và sự biến đổi của nó.

Uṇhassāti aggisantāpato uppannassa uṇhassa.
“Nóng” là do nhiệt độ tăng cao.

Ḍaṃsādayo pākaṭāyeva.
Côn trùng như muỗi và ruồi là hiển nhiên.

Puna yāvadevāti niyatappayojanaparimāṇaniyamanaṃ.
Lặp lại “chỉ đến mức độ” nghĩa là giới hạn công dụng nhất định.

Niyatañhi payojanaṃ cīvaraṃ paṭisevantassa hirikopīnappaṭicchādanaṃ, itaraṃ kadāci.
Mục đích cố định của việc thọ dụng y phục là che chắn sự xấu hổ, còn những thứ khác thì đôi khi.

Hirikopīnanti sambādhaṭṭhānaṃ.
“Hirikopīna” là vùng nhạy cảm.

Yasmiñhi aṅge vivaṭe hirī kuppati vinassati, taṃ hiriyā kopanato hirikopīnaṃ, taṃpaṭicchādanatthaṃ cīvaraṃ paṭisevati.
Khi một phần cơ thể bị lộ ra, sự xấu hổ nổi lên và mất đi, do sự kích động của sự xấu hổ mà vùng nhạy cảm được gọi là hirikopīna, và y phục được dùng để che chắn nó.

Piṇḍapātanti yaṃ kiñci āhāraṃ.
“Piṇḍapāta” là bất kỳ loại thực phẩm nào.

So hi piṇḍolyena bhikkhuno patte patanato, tattha tattha laddhabhikkhāpiṇḍānaṃ pāto sannipātoti vā ‘‘piṇḍapāto’’ti vuccati.
Nó được gọi là “piṇḍapāta” vì rơi vào bát của Tỳ-khưu từng chút một, hoặc vì sự tụ họp của thức ăn nhận được tại nhiều nơi.

Neva davāyāti na kīḷanāya.
Không phải để chơi đùa.

Na madāyāti na balamadamānamadapurisamadatthaṃ.
Không phải để say mê, kiêu ngạo hay tự mãn.

Na maṇḍanāyāti na aṅgapaccaṅgānaṃ pīṇanabhāvatthaṃ.
Không phải để trang điểm hay làm đầy các bộ phận cơ thể.

Na vibhūsanāyāti na tesaṃyeva sobhatthaṃ, chavisampattiatthanti attho.
Không phải để trang sức hay làm đẹp da, đó là ý nghĩa.

Imāni yathākkamaṃ mohadosasaṇṭhānavaṇṇarāgūpanissayappahānatthāni veditabbāni.
Những điều này lần lượt nhằm loại bỏ si mê, sân hận, trạng thái, sắc đẹp, tham ái và các nền tảng.

Purimaṃ vā dvayaṃ attano saṃkilesuppattinisedhanatthaṃ, itaraṃ parassapi.
Hai điều đầu tiên nhằm ngăn chặn sự ô nhiễm của bản thân, còn những điều còn lại là cho người khác.

Cattāripi kāmasukhallikānuyogassa pahānatthaṃ vuttānīti veditabbāni.
Bốn điều này cũng nhằm từ bỏ theo đuổi dục lạc.

Kāyassāti rūpakāyassa.
“Thân” là thân vật lý.

Ṭhitiyā yāpanāyāti pabandhaṭṭhitatthañceva pavattiyā avicchedanatthañca, cirakālaṭṭhitatthaṃ jīvitindriyassa pavattāpanatthaṃ.
“Ổn định và duy trì” nghĩa là giữ cho sự sống tồn tại lâu dài mà không bị gián đoạn.

Vihiṃsūparatiyāti jighacchādukkhassa uparamatthaṃ.
“Ngừng gây hại” nghĩa là chấm dứt đau khổ do đói khát.

Brahmacariyānuggahāyāti sāsanamaggabrahmacariyānaṃ anuggaṇhanatthaṃ.
“Hỗ trợ đời sống phạm hạnh” nghĩa là hỗ trợ con đường giáo pháp và phạm hạnh.

Itīti evaṃ iminā upāyena.
“Như vậy” nghĩa là bằng cách này.

Purāṇañca vedanaṃ paṭihaṅkhāmīti purāṇaṃ abhuttapaccayā uppajjanakavedanaṃ paṭihanissāmi.
“Ta sẽ chịu đựng cảm thọ cũ” nghĩa là ta sẽ chịu đựng cảm thọ phát sinh từ nguyên nhân chưa được tiêu thụ.

Navañca vedanaṃ na uppādessāmīti navaṃ bhuttapaccayā uppajjanakavedanaṃ na uppādessāmi.
“Ta sẽ không tạo ra cảm thọ mới” nghĩa là ta sẽ không tạo ra cảm thọ phát sinh từ nguyên nhân đã tiêu thụ.

Tassā hi anuppajjanatthameva āhāraṃ paribhuñjati.
Mục đích của việc thọ dụng thực phẩm là để ngăn chặn sự phát sinh của cảm thọ.

Ettha abhuttapaccayā uppajjanakavedanā nāma yathāvuttajighacchānimittā vedanā.
Cảm thọ phát sinh từ nguyên nhân chưa tiêu thụ ở đây là cảm thọ do đói khát như đã nói.

Sā hi abhuñjantassa bhiyyo bhiyyopavaḍḍhanavasena uppajjati, bhuttapaccayā anuppajjanakavedanāpi khudānimittāva aṅgadāhasūlādivedanā appavattā.
Nếu không ăn, cảm thọ ấy càng tăng thêm; nhưng nếu ăn, cảm thọ không phát sinh do nguyên nhân như đói, đau nhức cơ thể.

Sā hi bhuttapaccayā anuppannāva na uppajjissati.
Nếu đã ăn, cảm thọ ấy sẽ không phát sinh.

Vihiṃsānimittatā cetāsaṃ vihiṃsāya viseso.
Dấu hiệu của tổn hại là đặc biệt trong tâm.

Yātrā ca me bhavissatīti yāpanā ca me catunnaṃ iriyāpathānaṃ bhavissati.
“Phương tiện của ta sẽ tồn tại” nghĩa là sự duy trì bốn oai nghi của ta sẽ tồn tại.

‘‘Yāpanāyā’’ti iminā jīvitindriyayāpanā vuttā, idha catunnaṃ iriyāpathānaṃ avicchedasaṅkhātā yāpanāti ayametāsaṃ viseso.
“Yāpanā” ở đây chỉ sự duy trì mạng sống, và sự duy trì bốn oai nghi mà không bị gián đoạn là đặc điểm của nó.

Anavajjatā ca phāsuvihāro cāti ayuttapariyesanappaṭiggahaṇaparibhogaparivajjanena anavajjatā, parimitaparibhogena phāsuvihāro.
“Sự không lỗi lầm và cuộc sống an lạc” nghĩa là tránh tìm kiếm, chấp nhận, sử dụng và từ bỏ những gì không phù hợp; và nhờ sử dụng vừa đủ, cuộc sống trở nên an lạc.

Asappāyāparimitabhojanapaccayā aratitandīvijambhitāviññugarahādidosābhāvena vā anavajjatā.
Sự không lỗi lầm cũng đến từ việc tránh ăn uống không phù hợp, dẫn đến mệt mỏi, buồn ngủ, căng thẳng và các lỗi lầm khác.

Sappāyaparimitabhojanapaccayā kāyabalasambhavena phāsuvihāro.
Cuộc sống an lạc đến từ việc ăn uống phù hợp và vừa đủ, giúp tăng cường sức khỏe và năng lượng.

Yāvadatthaṃ udarāvadehakabhojanaparivajjanena vā seyyasukhapassasukhamiddhasukhādīnaṃ abhāvato anavajjatā.
Sự không lỗi lầm cũng đến từ việc tránh ăn quá no hoặc quá ít, khiến cho các niềm vui như nằm nghỉ, thư giãn, và ngủ không bị ảnh hưởng.

Catupañcālopamattaūnabhojanena catuiriyāpathayogyatāpādanato phāsuvihāro.
Nhờ ăn uống vừa đủ theo tỷ lệ bốn hoặc năm phần, khả năng thực hiện bốn oai nghi được đảm bảo, dẫn đến cuộc sống an lạc.

Vuttañhetaṃ –
Điều này đã được nói:

‘‘Cattāro pañca ālope, abhutvā udakaṃ pive;
“Bốn hoặc năm miếng (thức ăn), sau đó uống nước;

Alaṃ phāsuvihārāya, pahitattassa bhikkhuno’’ti. (theragā. 983; mi. pa. 6.5.10);
Đủ để sống an lạc, dành cho vị Tỳ-khưu kiên định.”

Ettāvatā ca payojanapariggaho, majjhimā ca paṭipadā dīpitā hoti.
Đến mức độ này, sự thọ dụng có ích được giải thích, và con đường trung đạo được trình bày.

Yātrā ca me bhavissatīti payojanapariggahadīpanā.
“Phương tiện của ta sẽ tồn tại” là để khuyến khích việc thọ dụng có ích.

Yātrā hi naṃ āhārūpayogaṃ payojeti.
Vì phương tiện đưa nó vào thực hành việc sử dụng thực phẩm.

Dhammikasukhāpariccāgahetuko phāsuvihāro majjhimā paṭipadā antadvayaparivajjanato.
Cuộc sống an lạc do từ bỏ hạnh phúc hợp pháp là con đường trung đạo, tránh hai cực đoan.

Senāsananti senañca āsanañca.
“Senāsana” là chỗ nằm và chỗ ngồi.

Yattha vihārādike seti nipajjati āsati nisīdati, taṃ senāsanaṃ.
Nơi mà hành giả nghỉ ngơi, nằm xuống, ngồi yên, đó là senāsana.

Utuparissayavinodanappaṭisallānārāmatthanti utuyeva parisahanaṭṭhena parissayo sarīrābādhacittavikkhepakaro, tassa vinodanatthaṃ, anuppannassa anuppādanatthaṃ, uppannassa vūpasamanatthañcāti attho.
Mục đích là để loại bỏ khó khăn do thời tiết, các trở ngại về thân và tâm, ngăn chặn sự phát sinh của chúng, và làm dịu chúng nếu đã phát sinh.

Atha vā yathāvutto utu ca sīhabyagghādipākaṭaparissayo ca rāgadosādipaṭicchannaparissayo ca utuparissayo, tassa vinodanatthañceva ekībhāvaphāsukatthañca.
Hoặc như đã nói, các trở ngại do thời tiết, các loài thú dữ như sư tử, cọp, và các trở ngại tiềm ẩn như tham, sân đều được loại bỏ để đạt được sự an lạc.

Cīvarappaṭisevane hirīkopīnappaṭicchādanaṃ viya taṃ niyatapayojananti puna ‘‘yāvadevā’’ti vuttaṃ.
Giống như việc dùng y phục để che chắn sự xấu hổ, mục đích cố định là “chỉ đến mức độ” đã được nói.

Gilānapaccayabhesajjaparikkhāranti rogassa paccanīkappavattiyā gilānapaccayo, tato eva bhisakkassa anuññātavatthutāya bhesajjaṃ, jīvitassa parivārasambhārabhāvehi parikkhāro cāti gilānapaccayabhesajjaparikkhāro, taṃ.
“Nguyên nhân bệnh tật và thuốc men cùng các vật dụng hỗ trợ” nghĩa là nguyên nhân của bệnh tật liên quan đến sự đối trị, từ đó thuốc được bác sĩ cho phép sử dụng, và các vật dụng cần thiết để duy trì cuộc sống.

Veyyābādhikānanti veyyābādhato dhātukkhobhato ca taṃnibbattakuṭṭhagaṇḍapīḷakādirogato uppannānaṃ.
“Những người bị bệnh” là những người mắc các bệnh phát sinh do sự dao động của các yếu tố như phong, loét, ghẻ, áp-xe, v.v…

Vedanānanti dukkhavedanānaṃ.
“Cảm thọ” ở đây là cảm thọ đau khổ.

Abyābajjhaparamatāyāti niddukkhaparamabhāvāya.
“Không bị tổn hại” nghĩa là đạt đến trạng thái không còn đau khổ.

Yāva taṃ dukkhaṃ sabbaṃ pahīnaṃ hoti, tāva paṭisevāmīti yojanā.
“Cho đến khi tất cả đau khổ hoàn toàn chấm dứt, tôi sẽ tiếp tục thực hành,” đây là cách hiểu.

Evamettha saṅkhepeneva pāḷivaṇṇanā veditabbā.
Ở đây, phần giải thích Pāli nên được hiểu một cách ngắn gọn.

Navavedanuppādatopīti na kevalaṃ āyatiṃ eva vipākapariḷāhā , atha kho atibhojanapaccayā alaṃsāṭakādīnaṃ viya navavedanuppādatopi veditabbā.
“Sự phát sinh cảm thọ mới” không chỉ là hậu quả tương lai của nghiệp báo, mà còn là cảm thọ mới phát sinh do ăn quá nhiều, giống như các bệnh về da.

Kammaṭṭhānikassa calanaṃ nāma kammaṭṭhānapariccāgoti āha ‘‘calati kampati kammaṭṭhānaṃ vijahatī’’ti.
Sự lung lay của người hành thiền là việc từ bỏ đề mục thiền. Do đó nói rằng “đề mục thiền lung lay, rung chuyển và bị từ bỏ.”

‘‘Khamo hoti sītassa uṇhassā’’ti ettha ca lomasanāgattherassa vatthu kathetabbaṃ.
“Chịu đựng được lạnh và nóng” – ở đây nên kể câu chuyện của Tôn giả Lomasanāga.

Thero kira cetiyapabbate piyaṅguguhāya padhānaghare viharanto antaraṭṭhake himapātasamaye lokantarikanirayaṃ paccavekkhitvā kammaṭṭhānaṃ avijahantova abbhokāse vītināmesi.
Tôn giả Lomasanāga đang sống trong hang Piyaṅgu trên núi Cetiya, vào mùa lạnh khi tuyết rơi dày đặc, Ngài quán chiếu địa ngục giữa các thế giới và vẫn tiếp tục thực hành thiền ngoài trời mà không rời bỏ đề mục.

Gimhasamaye ca pacchābhattaṃ bahicaṅkame kammaṭṭhānaṃ manasikaroto sedāpissa kacchehi muccanti.
Vào mùa hè, sau bữa ăn, khi thực hành thiền trên con đường đi kinh hành ngoài trời, mồ hôi chảy ra từ hai bên hông của Ngài.

Atha naṃ antevāsiko āha – ‘‘idha, bhante, nisīdatha, sītalo okāso’’ti.
Đệ tử của Ngài nói: “Bạch Ngài, xin hãy ngồi xuống đây, chỗ này mát mẻ.”

Thero ‘‘uṇhabhayenevamhi, āvuso, idha nisinno’’ti avīcimahānirayaṃ paccavekkhitvā nisīdiyeva.
Ngài đáp: “Này Hiền giả, ta đang chịu đựng cái nóng như trong địa ngục Avīci,” và quán chiếu địa ngục lớn rồi ngồi xuống.

Uṇhanti cettha aggisantāpova veditabbo sūriyasantāpassa parato vuccamānattā.
“Nóng” ở đây nên được hiểu là nhiệt độ thiêu đốt như lửa, mặc dù nó được gọi là ánh sáng mặt trời.

Sūriyasantāpavasena panetaṃ vatthu vuttaṃ.
Câu chuyện này được kể theo khía cạnh nhiệt độ mặt trời.

Yo ca dve tayo vāre bhattaṃ vā pānīyaṃ vā alabhamānopi anamatagge saṃsāre attano pettivisayūpapattiṃ paccavekkhitvā avedhanto kammaṭṭhānaṃ na vijahatiyeva.
Dù không nhận được thức ăn hoặc nước uống hai hoặc ba lần, người ấy quán chiếu về cảnh giới ngạ quỷ mà mình có thể tái sinh trong vô lượng kiếp và vẫn kiên định với đề mục thiền mà không dao động.

Ḍaṃsamakasavātātapasamphassehi phuṭṭho cepi tiracchānūpapattiṃ paccavekkhitvā avedhanto kammaṭṭhānaṃ na vijahatiyeva.
Dù bị côn trùng cắn, gió thổi, nắng cháy hay va chạm, người ấy quán chiếu về cảnh giới súc sinh mà mình có thể tái sinh và vẫn kiên định với đề mục thiền mà không dao động.

Sarīsapasamphassena phuṭṭho cāpi anamatagge saṃsāre sīhabyagghādimukhesu anekavāraṃ parivattitapubbabhāvaṃ paccavekkhitvā avedhanto kammaṭṭhānaṃ na vijahatiyeva padhāniyatthero viya, ayaṃ ‘‘khamo jighacchāya…pe… sarīsapasamphassāna’’nti veditabbo.
Dù bị rắn độc cắn, người ấy quán chiếu về việc đã từng bị nuốt chửng bởi sư tử, cọp, v.v… trong vô lượng kiếp và vẫn kiên định với đề mục thiền mà không dao động, giống như Tôn giả Padhāniya. Đây là ý nghĩa của “chịu đựng đói khát, xúc chạm của rắn độc, v.v…”

Theraṃ kira khaṇḍacelavihāre kaṇikārapadhāniyaghare ariyavaṃsadhammaṃ suṇantaññeva ghoraviso sappo ḍaṃsi.
Tôn giả đang nghe pháp thoại về Ariyavaṃsa trong phòng thiền tập Kaṇikāra tại tu viện Khaṇḍacela thì một con rắn độc khủng khiếp xuất hiện và cắn Ngài.

Thero jānitvāpi pasannacitto nisinno dhammaṃyeva suṇāti, visavego thaddho ahosi.
Biết điều đó nhưng tâm Ngài vẫn an lạc, Ngài tiếp tục lắng nghe pháp, khiến nọc độc trở nên mạnh mẽ hơn.

Thero upasampadamāḷaṃ ādiṃ katvā sīlaṃ paccavekkhitvā ‘‘visuddhasīlomhī’’ti pītiṃ uppādesi, saha pītuppādā visaṃ nivattitvā pathaviṃ pāvisi.
Ngài quán chiếu về giới luật trong suốt đời sống xuất gia của mình, tự nhủ: “Giới của ta trong sạch,” và phát khởi niềm hoan hỷ. Ngay khi niềm hoan hỷ phát sinh, nọc độc tan biến và chui vào lòng đất.

Thero tattheva cittekaggataṃ labhitvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Ngay tại chỗ, Ngài đạt được nhất tâm, tăng trưởng tuệ quán và chứng đắc A-la-hán.

Yo pana akkosavasena durutte duruttattāyeva ca durāgate api antimavatthusaññite vacanapathe sutvā khantiguṇaṃyeva paccavekkhitvā na vedhati dīghabhāṇakaabhayatthero viya, ayaṃ ‘‘khamo duruttānaṃ durāgatānaṃ vacanapathāna’’nti veditabbo.
Người không dao động khi nghe lời nói xấu xa, thô lỗ, hoặc thậm chí là lời nói cuối cùng, bằng cách quán chiếu về đức tính của sự nhẫn nhục, giống như Tôn giả Dīghabhāṇakaabhaya. Đây là ý nghĩa của “chịu đựng lời nói xấu xa, thô lỗ.”

Thero kira paccayasantosabhāvanārāmatāya mahāariyavaṃsappaṭipadaṃ kathesi, sabbo mahāgāmo āgacchati, therassa mahāsakkāro uppajji.
Tôn giả thuyết giảng về con đường thực hành Ariyavaṃsa vì niềm vui trong sự hài lòng với những gì mình có. Toàn bộ dân làng tụ tập lại, và sự tôn kính dành cho Ngài tăng lên.

Taṃ aññataro mahāthero adhivāsetuṃ asakkonto ‘‘dīghabhāṇako ‘ariyavaṃsaṃ kathemī’ti sabbarattiṃ kolāhalaṃ karotī’’tiādīhi akkosi.
Một vị trưởng lão khác không thể chịu đựng được sự nổi tiếng của Ngài, nên đã trách mắng rằng: “Dīghabhāṇaka (người thuyết giảng dài) cứ nói về Ariyavaṃsa suốt đêm, gây ồn ào.”

Ubhopi ca attano attano vihāraṃ gacchantā gāvutamattaṃ ekapathena agamaṃsu.
Cả hai vị trưởng lão cùng đi về tu viện của mình, đi chung một đoạn đường dài khoảng một gāvuta.

Sakalagāvutampi so taṃ akkosiyeva.
Suốt cả đoạn đường dài một gāvuta, vị trưởng lão kia vẫn tiếp tục trách mắng.

Tato yattha dvinnaṃ vihārānaṃ maggo bhijjati, tattha ṭhatvā dīghabhāṇakatthero taṃ vanditvā ‘‘eso, bhante, tumhākaṃ maggo’’ti āha.
Khi đường đi đến hai tu viện tách ra, Tôn giả Dīghabhāṇaka dừng lại, cúi đầu chào và nói: “Bạch Ngài, đây là đường đến tu viện của Ngài.”

So assuṇanto viya agamāsi.
Vị trưởng lão kia bỏ đi như thể không nghe thấy gì.

Theropi vihāraṃ gantvā pāde pakkhāletvā nisīdi.
Tôn giả Dīghabhāṇaka trở về tu viện, rửa chân và ngồi xuống.

Tamenaṃ antevāsiko ‘‘kiṃ, bhante, sakalagāvutaṃ paribhāsantaṃ na kiñci avocutthā’’ti āha.
Đệ tử của Ngài hỏi: “Bạch Ngài, tại sao Ngài không nói gì suốt đoạn đường dài một gāvuta khi bị trách mắng?”

Thero ‘‘khantiyevāvuso, mayhaṃ bhāro, na akkhanti, ekapaduddhārepi kammaṭṭhānaviyogaṃ na passāmī’’ti āha.
Ngài đáp: “Này Hiền giả, nhẫn nhục là gánh nặng của ta. Ta không tức giận, và ta không thấy lý do gì để từ bỏ đề mục thiền ngay cả khi chỉ bước một bước.”

Vacanameva tadatthaṃ ñāpetukāmānañca patho upāyoti āha ‘‘vacanameva vacanapatho’’ti.
“Chỉ lời nói là con đường để đạt được ý nghĩa đó và cũng là phương tiện cho những ai muốn hiểu rõ,” do đó nói rằng “chỉ lời nói là con đường của lời nói.”

Asukhaṭṭhena vā tibbā.
“Bởi vì không dễ chịu nên đau đớn.” Điều gì không dễ chịu thì không mong muốn, và điều đó được gọi là “đau đớn.”

Yañhi na sukhaṃ, taṃ aniṭṭhaṃ tibbanti vuccati.
Cái gì không phải hạnh phúc thì không mong muốn, và nó được gọi là “đau đớn.”

Adhivāsakajātiko hotīti yathāvuttavedanānaṃ adhivāsakasabhāvo hoti.
“Người có khả năng chịu đựng” là người có bản chất chịu đựng các cảm thọ như đã nói.

Cittalapabbate padhāniyattherassa kira rattiṃ padhānena vītināmetvā ṭhitassa udaravāto uppajjati.
Tại núi Cittalapabbata, Tôn giả Padhāniya sau khi thực hành suốt đêm thì một cơn gió lạnh từ bụng phát sinh.

So taṃ adhivāsetuṃ asakkonto āvattati parivattati.
Không thể chịu đựng được cơn gió ấy, Ngài xoay mình qua lại.

Tamenaṃ caṅkamanapasse ṭhito piṇḍapātiyatthero āha – ‘‘āvuso, pabbajito nāma adhivāsanasīlo hotī’’ti.
Thấy vậy, Tôn giả Piṇḍapātiya đang đứng trên lối đi kinh hành nói: “Này Hiền giả, người xuất gia cần có đức tính chịu đựng.”

So ‘‘sādhu, bhante’’ti adhivāsetvā niccalo sayi.
Ngài đáp: “Vâng, bạch Ngài,” và sau khi chịu đựng, Ngài nằm yên.

Vāto nābhito yāva hadayaṃ phālesi.
Cơn gió không dừng lại mà tiếp tục lan đến tim.

Thero vedanaṃ vikkhambhetvā vipassanto muhuttena anāgāmī hutvā parinibbāyi.
Ngài đè nén cảm thọ, thực hành tuệ quán và trong chốc lát trở thành bậc A-na-hàm, rồi nhập Niết-bàn.

Evaṃ sabbatthāti ‘‘uṇhena phuṭṭhassa sītaṃ patthayato’’tiādinā sabbattha uṇhādinimittaṃ kāmāsavuppatti veditabbā.
Như vậy, ở mọi nơi, sự khởi sinh của lậu hoặc dục được hiểu qua các dấu hiệu như nóng, lạnh, v.v…

Natthi sugatibhave sītaṃ vā uṇhaṃ vāti aniṭṭhaṃ sītaṃ vā uṇhaṃ vā natthīti adhippāyo.
Ý nghĩa là: “Trong trạng thái của bậc Thiện Trí (Sugati), không có cái lạnh hay nóng đáng ghét.”

Attaggāhe sati attaniyaggāhoti āha ‘‘mayhaṃ sītaṃ uṇhanti gāho diṭṭhāsavo’’ti.
Khi nắm bắt vào bản thân, sự chấp thủ vào tự ngã phát sinh. Do đó nói rằng: “Đây là cái lạnh, đây là cái nóng của ta – quan điểm này là lậu hoặc thấy.”

Ahaṃ samaṇoti ‘‘ahaṃ samaṇo, kiṃ mama jīvitena vā maraṇena vā’’ti evaṃ cintetvāti adhippāyo.
“Aham samaṇo” nghĩa là “Ta là Sa-môn, sống hay chết có gì quan trọng đâu,” đó là ý nghĩa.

Paccavekkhitvāti gāmappavesappayojanādiñca paccavekkhitvā.
“Paccavekkhitvā” nghĩa là xem xét lại mục đích của việc vào làng, v.v…

Paṭikkamatīti hatthiādīnaṃ samīpagamanato apakkamati.
“Paṭikkamati” nghĩa là rời đi, tránh xa voi, v.v…

Ṭhāyanti etthāti ṭhānaṃ, kaṇṭakānaṃ ṭhānaṃ kaṇṭakaṭṭhānaṃ, yattha kaṇṭakāni santi, taṃ okāsanti vuttaṃ hoti.
“Ṭhāyanti” ở đây là nơi, nơi có gai góc, tức là chỗ có gai nhọn.

Amanussaduṭṭhānīti amanussasañcārena dūsitāni, saparissayānīti attho.
“Nơi bị phi nhân làm ô nhiễm” nghĩa là nơi bị phi nhân làm hại, kèm theo các khó khăn.

Aniyatavatthubhūtanti aniyatasikkhāpadassa kāraṇabhūtaṃ.
“Là nguyên nhân của giới luật không cố định.”

Vesiyādibhedatoti vesiyāvidhavāthullakumārikāpaṇḍakapānāgārabhikkhunibhedato.
“Sự phân loại về kỹ nữ, góa phụ, cô gái trẻ, người chuyển giới, quán rượu, và ni chúng.”

Samānanti samaṃ, avisamanti attho.
“Samāna” nghĩa là bình đẳng, không bất bình đẳng.

Akāsi vāti tādisaṃ anācāraṃ akāsi vā.
“Hoặc làm” nghĩa là tạo ra hành vi không đúng đắn.

Sīlasaṃvarasaṅkhātenāti kathaṃ parivajjanaṃ sīlaṃ?
“Sīlasaṃvara” nghĩa là gì? Làm thế nào tránh né là giới?

Anāsanaparivajjanena hi anācāraparivajjanaṃ vuttaṃ.
Việc tránh né ăn uống được nói là tránh hành vi không đúng đắn.

Anācārāgocaraparivajjanaṃ cārittasīlatāya sīlasaṃvaro.
Tránh xa hành vi sai trái và môi trường xấu là giới luật về hành vi tốt đẹp.

Tathā hi bhagavatā ‘‘pātimokkhasaṃvarasaṃvuto viharatī’’ti (vibha. 508) sīlasaṃvaravibhajane ācāragocarasampattiṃ dassentena ‘‘atthi anācāro, atthi agocaro’’tiādinā (vibha. 513-514) ācāragocarā vibhajitvā dassitā.
Đức Phật dạy rằng “vị Tỳ-khưu sống trong sự kiểm soát của Pātimokkha” (Vibha. 508), và giải thích chi tiết về giới luật bằng cách phân tích hành vi và môi trường (Vibha. 513-514).

‘‘Caṇḍaṃ hatthiṃ parivajjetī’’ti vacanato hatthiādiparivajjanampi bhagavato vacanānuṭṭhānanti katvā ācārasīlamevāti veditabbaṃ.
Theo lời dạy “hãy tránh xa voi dữ,” việc tránh xa voi, v.v… chính là tuân theo lời Phật dạy, và đây là giới luật về hành vi.

Itipīti imināpi kāraṇena ayonisomanasikārasamuṭṭhitattāpi, lobhādisahagatattāpi, kusalappaṭipakkhatopītiādīhi kāraṇehi ayaṃ vitakko akusaloti attho.
Như vậy, do suy nghĩ không đúng đắn, do kết hợp với tham lam, v.v…, và do đối nghịch với thiện pháp, ý niệm này được coi là bất thiện.

Iminā nayena sāvajjotiādīsupi attho veditabbo.
Theo cách này, ý nghĩa của “có lỗi,” v.v… cũng được hiểu.

Ettha ca akusalotiādinā diṭṭhadhammikaṃ kāmavitakkassa ādīnavaṃ dasseti, dukkhavipākoti iminā samparāyikaṃ.
Ở đây, “bất thiện” chỉ ra mối nguy hiểm hiện tại của tư duy về dục, và “quả báo đau khổ” chỉ ra mối nguy hiểm trong tương lai.

Attabyābādhāya saṃvattatītiādīsupi imināva nayena ādīnavavibhāvanā veditabbā.
“Đưa đến tổn hại cho bản thân,” v.v… cũng được hiểu theo cách này để phân tích mối nguy hiểm.

Uppannassa kāmavitakkassa anadhivāsanaṃ nāma puna tādisassa anuppādanaṃ.
“Không chấp nhận tư duy về dục đã phát sinh” nghĩa là không để nó tái phát sinh.

Taṃ panassa pahānaṃ vinodanaṃ byantikaraṇaṃ anabhāvagamananti ca vattuṃ vaṭṭatīti pāḷiyaṃ – ‘‘uppannaṃ kāmavitakkaṃ nādhivāsetī’’ti vatvā ‘‘pajahatī’’tiādi vuttanti tamatthaṃ dassento ‘‘anadhivāsento kiṃ karotī’’tiādimāha.
Pāli nói rằng “từ bỏ, loại bỏ, chấm dứt hoàn toàn, và không còn tồn tại” – sau khi nói “không chấp nhận tư duy về dục đã phát sinh,” Đức Phật nói thêm “hãy từ bỏ nó,” nhằm giải thích ý nghĩa “người không chấp nhận thì làm gì?”

Pahānañcettha vikkhambhanameva, na samucchedoti dassetuṃ ‘‘vinodetī’’tiādi vuttanti vikkhambhanavaseneva attho dassito.
“Từ bỏ” ở đây là tạm thời đè nén, không phải đoạn tận hoàn toàn, điều này được giải thích qua từ “loại bỏ.”

Ñātivitakkoti ‘‘amhākaṃ ñātayo sukhajīvino sampattiyuttā’’tiādinā gehassitapemavasena ñātake ārabbha uppannavitakko.
“Ý niệm về bà con” là ý niệm phát sinh dựa trên tình yêu gia đình, ví dụ: “Bà con chúng ta sống sung túc, đầy đủ.”

Janapadavitakkoti ‘‘amhākaṃ janapado subhikkho sampannasasso ramaṇīyo’’tiādinā gehassitapemavasena janapadaṃ ārabbha uppannavitakko.
“Ý niệm về quốc độ” là ý niệm phát sinh dựa trên tình yêu quê hương, ví dụ: “Quê hương chúng ta phồn thịnh, trù phú, đáng yêu.”

Ukkuṭikappadhānādīhi dukkhe nijjiṇṇe samparāye sattā sukhī honti amarāti dukkarakārikāya paṭisaṃyutto amaratthāya vitakko.
“Ý niệm về sự bất tử” là ý niệm liên quan đến niềm tin rằng sau khi chịu đựng khổ đau trong đời này, chúng sinh sẽ được hạnh phúc và bất tử.

Taṃ vā ārabbha amarāvikkhepadiṭṭhisahagato amaro ca so vitakko cāti amarāvitakko.
Hoặc ý niệm về bất tử kết hợp với tà kiến phóng dật, cả hai đều được gọi là “ý niệm về bất tử.”

Parānuddayatāpaṭisaṃyuttoti paresu upaṭṭhākādīsu sahananditādivasena pavatto anuddayatāpatirūpako gehassitapemappaṭisaṃyutto vitakko.
“Ý niệm về lòng thương người khác” là ý niệm giả tạo, biểu hiện qua sự vui vẻ bên ngoài nhưng thực chất gắn liền với tình yêu gia đình.

Lābhasakkārasilokappaṭisaṃyuttoti cīvarādilābhena ca sakkārena ca kittisaddena ca ārammaṇakaraṇavasena paṭisaṃyutto.
“Ý niệm về lợi dưỡng, kính trọng, danh vọng” là ý niệm liên quan đến việc nhận y phục, sự kính trọng, danh tiếng, v.v…

Anavaññattippaṭisaṃyuttoti ‘‘aho vata maṃ pare na avajāneyyuṃ, na heṭṭhā katvā maññeyyuṃ, pāsāṇacchattaṃ viya garuṃ kareyyu’’nti uppannavitakko.
“Ý niệm về sự không bị khinh miệt” là ý niệm phát sinh với mong muốn: “Ước gì người khác không khinh thường ta, không hạ thấp ta, mà tôn trọng ta như mái che đá.”

Kāmavitakko kāmasaṅkappanasabhāvato kāmāsavappattiyā sātisayattā ca kāmanākāroti āha ‘‘kāmavitakko panettha kāmāsavo’’ti.
“Ý niệm về dục” có bản chất là tư duy về dục, dẫn đến lậu hoặc dục, và mang đặc tính của dục. Do đó nói rằng “ý niệm về dục ở đây là lậu hoặc dục.”

Tabbisesoti kāmāsavaviseso bhavasabhāvattāti adhippāyo.
“Đặc biệt” ở đây là do bản chất của lậu hoặc dục.

Kāmavitakkādike vinodeti attano santānato nīharati etenāti vinodanaṃ, vīriyanti āha ‘‘vīriyasaṃvarasaṅkhātena vinodanenā’’ti.
“Loại bỏ ý niệm về dục” nghĩa là đưa ra khỏi dòng tâm thức của mình, nhờ tinh tấn. Do đó nói rằng “nhờ sự kiểm soát tinh tấn để loại bỏ.”

‘‘Satta bojjhaṅgā bhāvitā bahulīkatā vijjāvimuttiyo paripūrentī’’ti vacanato vijjāvimuttīnaṃ anadhigamo tato ca sakalavaṭṭadukkhānativatti abhāvanāya ādīnavo.
Theo lời dạy “bảy giác chi được tu tập và phát triển sẽ viên mãn trí tuệ và giải thoát,” nếu không đạt được trí tuệ và giải thoát, thì do không tu tập, sẽ vượt qua tất cả khổ đau trong vòng luân hồi.

Vuttavipariyāyena bhagavato orasaputtabhāvādivasena ca bhāvanāya ānisaṃso veditabbo.
Theo cách ngược lại, lợi ích của việc tu tập nên được hiểu qua ví dụ như con ruột của Đức Phật, v.v…

Thomentoti āsavapahānassa dukkarattā tāya eva dukkarakiriyāya taṃ abhitthavanto.
“Thomen” nghĩa là do việc đoạn trừ lậu hoặc rất khó khăn, nên họ kiên trì thực hiện công việc khó khăn ấy.

Saṃvareneva pahīnāti saṃvarena pahīnā eva.
“Chỉ nhờ kiểm soát mà đoạn trừ” nghĩa là nhờ kiểm soát mà đoạn trừ hoàn toàn.

Tena vuttaṃ ‘‘na appahīnesuyeva pahīnasaññī’’ti.
Do đó nói rằng “đừng nghĩ rằng đã đoạn trừ khi chưa thật sự đoạn trừ.”

Āsavasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Chú Giải Kinh Āsava đã kết thúc.

5. Dārukammikasuttavaṇṇanā
5. Chú Giải Kinh Người Thợ Mộc

59. Pañcame puttasambādhasayananti puttehi sambādhasayanaṃ.
Ở phần thứ năm, “giường chật hẹp vì con cái” nghĩa là giường bị chật do có nhiều con.

Ettha puttasīsena dārapariggahaṃ puttadāresu uppilo viya.
Ở đây, người chồng và vợ bị ràng buộc bởi các con giống như một tổ mối.

Tena tesaṃ rogādihetu sokābhibhavena ca cittassa saṃkiliṭṭhataṃ dasseti.
Do đó, sự ô nhiễm của tâm được chỉ ra qua các nguyên nhân như bệnh tật và nỗi buồn.

Kāmabhogināti iminā pana rāgābhibhavanti.
“Kāmabhogin” ở đây ám chỉ sự chi phối của tham ái.

Ubhayenapi vikkhittacittataṃ dasseti.
Cả hai đều cho thấy trạng thái tâm tán loạn.

Kāsikacandananti ujjalacandanaṃ.
“Kāsikacandana” là loại trầm hương phát sáng.

Taṃ kira vaṇṇavisesasamujjalaṃ hoti pabhassaraṃ, tadatthameva naṃ saṇhataraṃ karonti.
Nó nổi bật với ánh sáng đặc biệt, rực rỡ, và họ làm cho nó càng mịn màng hơn.

Tenevāha ‘‘saṇhacandana’’nti , kāsikavatthañca candanañcāti attho.
Do đó nói rằng “saṇhacandana,” nghĩa là cả vải Kāsika và trầm hương.

Mālāgandhavilepananti vaṇṇasobhatthañceva sugandhabhāvatthañca mālaṃ, sugandhabhāvatthāya gandhaṃ, chavirāgakaraṇatthañceva subhatthañca vilepanaṃ dhārentena.
“Mālāgandhavilepana” nghĩa là đeo vòng hoa để làm đẹp và tạo hương thơm, dùng hương thơm để tạo mùi dễ chịu, và bôi thuốc để làm da sáng bóng.

Jātarūparajatanti suvaṇṇañceva avasiṭṭhadhanañca sādiyantena.
“Jātarūparajata” nghĩa là vàng và bạc mà người ta sở hữu.

Sabbenapi kāmesu abhigiddhabhāvameva pakāseti.
Tất cả đều biểu lộ sự tham lam đối với dục lạc.

Dārukammikasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Chú Giải Kinh Người Thợ Mộc đã kết thúc.

6. Hatthisāriputtasuttavaṇṇanā
6. Chú Giải Kinh Hatthisāriputta

60. Chaṭṭhe hatthiṃ sāretīti hatthisārī, tassa puttoti hatthisāriputto.
Ở phần thứ sáu, “Hatthisārī” là người dạy voi, và “con trai của người dạy voi” là Hatthisāriputta.

So kira sāvatthiyaṃ hatthiācariyassa putto bhagavato santike pabbajitvā tīṇi piṭakāni uggahetvā sukhumesu khandhadhātuāyatanādīsu atthantaresu kusalo ahosi.
Ông ấy, con trai của thầy dạy voi tại Sāvatthī, xuất gia trước Đức Phật, học thuộc ba tạng, và trở nên thành thạo trong các pháp vi tế như ngũ uẩn, giới, và xứ.

Tena vuttaṃ – ‘‘therānaṃ bhikkhūnaṃ abhidhammakathaṃ kathentānaṃ antarantarā kathaṃ opātetī’’ti.
Vì vậy nói rằng: “Khi các vị Tỳ-khưu trưởng lão thuyết giảng về Vi Diệu Pháp, ông ấy xen vào giữa bài giảng.”

Tattha antarantarā kathaṃ opātetīti therehi vuccamānassa kathāpabandhassa antare antare attano kathaṃ pavesetīti attho.
Ở đây, “xen vào giữa bài giảng” nghĩa là khi các vị trưởng lão đang thuyết giảng, ông ấy xen ngang và đưa ra ý kiến của mình.

Pañcahi saṃsaggehīti savanasaṃsaggo, dassanasaṃsaggo, samullāpasaṃsaggo, sambhogasaṃsaggo, kāyasaṃsaggoti imehi pañcahi saṃsaggehi.
“Năm hình thức tiếp xúc” là tiếp xúc qua việc nghe, nhìn, trò chuyện, sử dụng chung, và thân thể.

Kiṭṭhakhādakoti kiṭṭhaṭṭhāne uppannasassañhi kiṭṭhanti vuttaṃ kāraṇūpacārena.
“Ăn đồ ăn của người hầu” nghĩa là ăn đồ ăn từ nơi dành cho người hầu, được gọi là “kiṭṭha” theo lý do phù hợp.

Sippiyo suttiyo. Sambukāti saṅkhamāha.
“Sippiyo” là con hàu, “Sambuka” là con sò.

Gihibhāve vaṇṇaṃ kathesīti (dī. ni. aṭṭha. 1.422) kassapasammāsambuddhassa kira sāsane dve sahāyakā ahesuṃ, aññamaññaṃ samaggā ekatova sajjhāyanti.
Trong giáo pháp của Đức Phật Kassapa, có hai người bạn đồng tu, cùng nhau hòa hợp và tụng đọc kinh điển.

Tesu eko anabhirato gihibhāve cittaṃ uppādetvā itarassa ārocesi.
Một trong hai người không hài lòng với đời sống gia đình, phát sinh ý định hoàn tục và thông báo với người kia.

So gihibhāve ādīnavaṃ, pabbajjāya ānisaṃsaṃ dassetvā ovadi.
Người kia giải thích những nguy hại của đời sống gia đình và lợi ích của việc xuất gia, rồi khuyên bảo.

So taṃ sutvā abhiramitvā puna ekadivasaṃ tādise citte uppanne taṃ etadavoca – ‘‘mayhaṃ, āvuso, evarūpaṃ cittaṃ uppajjati, imāhaṃ pattacīvaraṃ tuyhaṃ dassāmī’’ti.
Người ấy sau khi nghe xong cảm thấy hài lòng, nhưng một ngày nọ lại phát sinh ý nghĩ tương tự và nói: “Này Hiền giả, tôi lại có ý nghĩ này, tôi sẽ tặng anh chiếc y này.”

So pattacīvaralobhena tassa gihibhāve ānisaṃsaṃ dassetvā pabbajjāya ādīnavaṃ kathesi.
Người kia, do tham lam chiếc y, giải thích lợi ích của đời sống gia đình và nguy hại của việc xuất gia.

Tassa taṃ sutvāva gihibhāvato cittaṃ nivattetvā pabbajjāyameva abhirami.
Người ấy sau khi nghe xong liền từ bỏ ý định hoàn tục và yêu thích đời sống xuất gia.

Evamesa tadā sīlavantassa bhikkhuno gihibhāve ānisaṃsakathāya kathitattā idāni cha vāre vibbhamitvā sattamavāre pabbajitvā mahāmoggallānassa mahākoṭṭhikattherassa ca abhidhammakathaṃ kathentānaṃ antarantarā kathaṃ opātesi.
Như vậy, nhờ lời giảng về lợi ích của đời sống gia đình bởi vị Tỳ-khưu có giới đức, ông ấy đã hoàn tục sáu lần, đến lần thứ bảy mới xuất gia, và khi Mahāmoggallāna và Mahākoṭṭhika thuyết giảng Vi Diệu Pháp, ông ấy lại xen vào giữa bài giảng.

Atha naṃ mahākoṭṭhikatthero apasādesi.
Rồi Mahākoṭṭhika khiển trách ông ấy.

So mahāsāvakassa kathite patiṭṭhātuṃ asakkonto vibbhamitvā gihi jāto.
Không thể trụ vững trong lời dạy của vị đại đệ tử, ông ấy hoàn tục.

Poṭṭhapādassa panāyaṃ gihisahāyako ahosi, tasmā vibbhamitvā dvīhatīhaccayena poṭṭhapādassa santikaṃ gato.
Người này trở thành bạn đồng hành của Poṭṭhapāda, nên sau khi hoàn tục lần thứ hai, ông ấy đến gặp Poṭṭhapāda.

Atha naṃ so disvā – ‘‘samma, kiṃ tayā kataṃ, evarūpassa nāma satthu sāsanā apasakkantosi, ehi pabbajituṃ dāni te vaṭṭatī’’ti taṃ gahetvā bhagavato santikaṃ agamāsi.
Poṭṭhapāda thấy ông ấy và nói: “Này bạn, bạn đã làm gì vậy? Sao bạn lại rời khỏi giáo pháp của bậc Đạo sư? Hãy đến và xuất gia ngay bây giờ.” Rồi ông ấy dẫn người ấy đến trước Đức Phật.

Tasmiṃ ṭhāne pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇi.
Tại nơi ấy, ông ấy xuất gia và chứng đạt A-la-hán.

Tena vuttaṃ ‘‘sattame vāre pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇī’’ti.
Do đó nói rằng: “Lần thứ bảy xuất gia, ông ấy chứng đạt A-la-hán.”

Hatthisāriputtasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Chú Giải Kinh Hatthisāriputta đã kết thúc.

7. Majjhesuttavaṇṇanā
7. Chú Giải Kinh Majjhima

61. Sattame mantāti ya-kāralopena niddeso, karaṇatthe vā etaṃ paccattavacanaṃ.
Ở phần thứ bảy, “manta” được giải thích là từ có gốc “ya,” hoặc đây là một đại từ chỉ việc thực hiện.

Tenāha ‘‘tāya ubho ante viditvā’’ti.
Do đó nói rằng: “Biết cả hai đầu.”

Phassavasena nibbattattāti dvayadvayasamāpattiyaṃ aññamaññaṃ samphassavasena nibbattattā,
“Do sự phát sinh từ xúc chạm, nghĩa là trong các trạng thái định đôi, chúng phát sinh qua sự tiếp xúc lẫn nhau.”

‘‘phassapaccayā taṇhā, taṇhāpaccayā upādānaṃ, upādānapaccayā bhavo, bhavapaccayā jātī’’ti iminā cānukkamena phassasamuṭṭhānattā imassa kāyassa phassavasena nibbattattāti vuttaṃ.
“Vì duyên xúc mà có ái, vì duyên ái mà có thủ, vì duyên thủ mà có hữu, vì duyên hữu mà có sinh.” Theo trình tự này, thân này phát sinh do xúc chạm.

Eko antoti ettha ayaṃ anta-saddo antaabbhantaramariyādalāmakaabhāvakoṭṭhāsapadapūraṇasamīpādīsu dissati.
“Một đầu” ở đây, từ “anta” xuất hiện với ý nghĩa bên trong, giới hạn, hoặc gần gũi, như trong các ví dụ sau:

– ‘‘Antapūro udarapūro’’tiādīsu (su. ni. 197) hi ante antasaddo.
Trong câu “đầy bên trong, đầy bụng” (Su. Ni. 197), “anta” mang nghĩa “bên trong.”

– ‘‘Caranti loke parivārachannā anto asuddhā, bahi sobhamānā’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.122) abbhantare.
Trong câu “họ đi trong thế gian, che giấu sự bất tịnh bên trong và tỏa sáng bên ngoài” (Saṃ. Ni. 1.122), “anta” mang nghĩa “bên trong.”

– ‘‘Kāyabandhanassa anto jīrati (cūḷava. 278) sā haritantaṃ vā panthantaṃ vā selantaṃ vā udakantaṃ vā’’tiādīsu (ma. ni. 1.304) mariyādāyaṃ.
Trong câu “bên trong của dây buộc thân bị mòn” (Cūḷava. 278), “anta” mang nghĩa “giới hạn.”

– ‘‘Antamidaṃ, bhikkhave, jīvikāna’’ntiādīsu (saṃ. ni. 3.80; itivu. 91) lāmake.
Trong câu “đây là giới hạn của sự sống” (Saṃ. Ni. 3.80; Itivu. 91), “anta” mang nghĩa “thấp kém.”

– ‘‘Esevanto dukkhassā’’tiādīsu (ma. ni. 3.393; saṃ. ni. 2.51) abhāve.
Trong câu “đây là điểm kết thúc của khổ đau” (Ma. Ni. 3.393; Saṃ. Ni. 2.51), “anta” mang nghĩa “sự chấm dứt.”

– ‘‘Tayo antā’’tiādīsu (dī. ni. 3.305) koṭṭhāse.
Trong câu “ba loại đầu” (Dī. Ni. 3.305), “anta” mang nghĩa “phần.”

– ‘‘Iṅgha tāva suttantaṃ vā gāthāyo vā abhidhammaṃ vā pariyāpuṇassu, suttante okāsaṃ kārāpetvā’’ti (pāci. 442) ca ādīsu padapūraṇe.
Trong câu “hãy học thuộc kinh, bài kệ, hoặc Vi Diệu Pháp” (Pāci. 442), “anta” mang nghĩa “điền đầy.”

– ‘‘Gāmantaṃ vā osaṭo (pārā. 409-410; cūḷava. 343) gāmantasenāsana’’ntiādīsu (pārā. aṭṭha. 2.410) samīpe.
Trong câu “cuối làng” (Pārā. 409-410; Cūḷava. 343), “anta” mang nghĩa “gần.”

Svāyamidha koṭṭhāse vattatīti ayameko koṭṭhāsoti.
Đây là một phân đoạn rõ ràng.

Santo paramatthato vijjamāno dhammasamūhoti sakkāyo, pañcupādānakkhandhā.
“Sự tồn tại theo chân lý tối hậu là tập hợp các pháp, tức là năm uẩn chấp thủ.”

Tenāha ‘‘tebhūmakavaṭṭa’’nti.
Do đó nói rằng: “vòng luân hồi ba cõi.”

Sesamettha suviññeyyameva.
Những điều còn lại ở đây rất dễ hiểu.

Majjhesuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Chú Giải Kinh Majjhima đã kết thúc.

8. Purisindriyañāṇasuttavaṇṇanā
8. Chú Giải Kinh Trí Tuệ về Năng Lực Con Người

62. Aṭṭhame nibbattivasena apāyasaṃvattaniyena vā kammunā apāyesu niyuttoti āpāyiko nerayikoti etthāpi eseva nayo.
Ở phần thứ tám, “do nghiệp đưa đến tái sinh trong ác đạo” nên gọi là “người thuộc ác đạo” hay “người địa ngục.” Cách hiểu này cũng áp dụng ở đây.

Avīcimhi uppajjitvā tattha āyukappasaññitaṃ antarakappaṃ tiṭṭhatīti kappaṭṭho.
Sinh ra trong địa ngục Avīci và sống suốt một kiếp trung gian, nên gọi là “người sống suốt kiếp.”

Nirayūpapattipariharaṇavasena tikicchituṃ asakkuṇeyyoti atekiccho.
Do không thể tránh khỏi tái sinh vào địa ngục, nên gọi là “người không thể chữa trị.”

Akhaṇḍānīti ekadesenapi akhaṇḍitāni.
“Không bị phá hủy” nghĩa là không bị hư hại dù chỉ một phần.

Bhinnakālato paṭṭhāya bījaṃ bījatthāya na upakappati.
Từ khi thời gian bị phá vỡ, hạt giống không còn phù hợp để làm hạt giống nữa.

Apūtīnīti udakatemanena apūtikāni.
“Không thối rữa” nghĩa là không bị mục nát bởi nước.

Pūtikañhi bījaṃ bījatthāya na upakappati.
Hạt giống bị thối rữa thì không còn phù hợp để làm hạt giống.

Avātātapahatānīti vātena ca ātapena ca na hatāni nirojataṃ na pāpitāni.
“Không bị gió và nắng làm hại” nghĩa là không bị khô héo hoặc hư hỏng.

Nirojañhi kasaṭaṃ bījaṃ bījatthāya na upakappati.
Hạt giống khô héo thì không còn phù hợp để làm hạt giống.

‘‘Sārādānī’’ti vattabbe ā-kārassa rassattaṃ katvā pāḷiyaṃ ‘‘sāradānī’’ti vuttanti āha ‘‘sārādānī’’ti.
“Sārādāni” được viết tắt thành “sāradāni” trong Pāli, nhưng vẫn giữ nguyên ý nghĩa.

Taṇḍulasārassa ādānato sārādāni, gahitasārāni patiṭṭhitasārāni.
“Lấy phần tinh túy của gạo,” nghĩa là nắm giữ phần tinh túy, đặt nền móng cho phần tinh túy.

Nissarañhi bījaṃ bījatthāya na upakappati.
Hạt giống đã mất đi sức sống thì không còn phù hợp để làm hạt giống.

Sukhasayitānīti cattāro māse koṭṭhe pakkhittaniyāmeneva sukhasayitāni suṭṭhu sannicitāni.
“Được bảo quản tốt” nghĩa là được lưu trữ trong kho suốt bốn tháng, được chăm sóc kỹ lưỡng.

Maṇḍakhetteti ūsakhārādidosehi aviddhaste sārakkhette.
“Ruộng không bị sâu bệnh” nghĩa là ruộng không bị ảnh hưởng bởi sâu, cỏ dại, hoặc các yếu tố gây hại khác.

Abhidoti abhi-saddena samānatthanipātapadanti āha ‘‘abhiaḍḍharatta’’nti.
“Abhido” nghĩa là “đêm rằm,” dựa trên từ “abhi” mang nghĩa tương đồng.

Natthi etassa bhidāti vā abhido.
Không có sự chia cắt nào ở đây, hay “abhido.”

‘‘Abhidaṃ aḍḍharatta’’nti vattabbe upayogatthe paccattavacanaṃ.
“Abhidaṃ aḍḍharatta” là cách diễn đạt cá nhân với ý nghĩa sử dụng.

Aḍḍharattanti ca accantasaṃyogavacanaṃ, bhummatthe vā.
“Aḍḍharatta” là cách diễn đạt hoàn toàn liên kết, hoặc mang nghĩa “trái đất.”

Tasmā abhido aḍḍharattanti abhinne aḍḍharattasamayeti attho.
Do đó, “abhido aḍḍharatta” nghĩa là “đêm rằm” hoặc “thời điểm trăng tròn.”

Puṇṇamāsiyañhi gaganamajjhassa purato vā pacchato vā cande ṭhite aḍḍharattasamayo bhinno nāma hoti, majjhe eva pana ṭhite abhinno nāma.
Vào ngày rằm, nếu mặt trăng nằm phía trước hoặc phía sau giữa bầu trời, thì thời điểm đêm rằm chưa hoàn chỉnh; chỉ khi nó nằm chính giữa thì mới hoàn chỉnh.

Suppabuddhasunakkhattādayoti ettha (dha. pa. aṭṭha. 2.127 suppabuddhasakyavatthu) suppabuddho kira sākiyo ‘‘mama dhītaraṃ chaḍḍetvā nikkhanto, mama puttaṃ pabbājetvā tassa veriṭṭhāne ṭhito cā’’ti imehi dvīhi kāraṇehi satthari āghātaṃ bandhitvā ekadivasaṃ ‘‘na dāni nimantitaṭṭhānaṃ gantvā bhuñjituṃ dassāmī’’ti gamanamaggaṃ pidahitvā antaravīthiyaṃ suraṃ pivanto nisīdi.
Suppabuddha, người Sakya, vì hai lý do: “Ngài đã bỏ rơi con gái tôi và xuất gia con trai tôi, rồi đứng ở nơi thù địch,” nên ôm lòng oán hận Đức Phật. Một ngày nọ, ông ấy chặn đường đi của Ngài, ngồi uống rượu trong phố.

Athassa satthari bhikkhusaṅghaparivute taṃ ṭhānaṃ āgate ‘‘satthā āgato’’ti ārocesuṃ.
Khi Đức Phật cùng chúng Tỳ-khưu đến nơi ấy, họ báo cáo: “Bạch Ngài, vị thầy đã đến.”

So āha – ‘‘purato gacchāti tassa vadetha, nāyaṃ mayā mahallakataro, nāssa maggaṃ dassāmī’’ti.
Ông ấy nói: “Hãy để ông ấy đi trước. Ta sẽ không chỉ đường cho ông ấy, vì ông ấy không hơn gì ta.”

Punappunaṃ vuccamānopi tatheva nisīdi.
Dù được nhắc nhở nhiều lần, ông ấy vẫn ngồi yên.

Satthā mātulassa santikā maggaṃ alabhitvā tatova nivatti.
Đức Phật quay lại mà không nhận được sự hướng dẫn từ người cậu.

Sopi carapurisaṃ pesesi – ‘‘gaccha tassa kathaṃ sutvā ehī’’ti.
Người cậu cử một người hầu đi: “Hãy đi nghe ông ấy nói gì rồi trở lại.”

Satthāpi nivattanto sitaṃ katvā ānandattherena – ‘‘ko nu kho, bhante, sitapātukamme paccayo’’ti puṭṭho āha – ‘‘passasi, ānanda, suppabuddha’’nti.
Khi Đức Phật quay lại, Ngài mỉm cười. Khi được hỏi lý do, Ngài trả lời: “Này Ānanda, ngươi có thấy Suppabuddha không?”

Passāmi, bhante. Bhāriyaṃ tena kammaṃ kataṃ mādisassa buddhassa maggaṃ adentena, ito sattame divase heṭṭhāpāsāde pāsādamūle pathaviyā pavisissatī’’ti ācikkhi.
“Con thấy, bạch Ngài.” “Một hành động nặng nề đã được thực hiện bởi ông ta khi từ chối con đường của một vị Phật như Ta. Trong vòng bảy ngày nữa, ông ta sẽ rơi xuống đất từ tầng dưới của cung điện và chui vào lòng đất.”

Sunakkhattopi (ma. ni. aṭṭha. 1.147) pubbe bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dibbacakkhuparikammaṃ pucchi.
Sunakkhatta trước đây đã đến gần Đức Phật và hỏi về phương pháp phát triển Thiên Nhãn.

Athassa bhagavā kathesi.
Đức Phật đã giải thích cho ông ấy.

So dibbacakkhuṃ nibbattetvā ālokaṃ vaḍḍhetvā olokento devaloke nandanavanacittalatāvanaphārusakavanamissakavanesu dibbasampattiṃ anubhavamāne devaputte ca devadhītaro ca disvā – ‘‘etesaṃ evarūpāya attabhāvasampattiyā ṭhitānaṃ kira madhuro nu kho saddo bhavissatī’’ti saddaṃ sotukāmo hutvā dasabalaṃ upasaṅkamitvā dibbasotadhātuparikammaṃ pucchi.
Sau khi phát triển Thiên Nhãn, ông ấy tăng cường ánh sáng và quan sát cõi trời, thấy các vị thần nam và nữ đang hưởng thụ sự thịnh vượng trong các khu rừng thần tiên như Nandana, Cittalatā, Phārusaka, và Missaka. Ông tự hỏi: “Liệu âm thanh của họ có ngọt ngào không?” Muốn nghe âm thanh đó, ông đến hỏi Đức Phật về phương pháp phát triển Thiên Nhĩ.

Bhagavā panassa – ‘‘dibbasotadhātussa upanissayo natthī’’ti ñatvā parikammaṃ na kathesi.
Nhưng Đức Phật, biết rằng không có điều kiện cần thiết để phát triển Thiên Nhĩ ở ông ấy, đã không giải thích phương pháp này. Vì chư Phật không giảng dạy phương pháp mà kết quả sẽ không xảy ra.

So bhagavati āghātaṃ bandhitvā cintesi – ‘‘ahaṃ samaṇaṃ gotamaṃ paṭhamaṃ dibbacakkhuparikammaṃ pucchiṃ, so mayhaṃ ‘sampajjatu vā mā vā sampajjatū’ti kathesi.
Ông ấy ôm lòng oán hận với Đức Phật và suy nghĩ: “Lúc đầu tôi hỏi Đức Phật Gotama về phương pháp phát triển Thiên Nhãn, Ngài đã giải thích dù thành công hay không.”

Ahaṃ pana paccattapurisakārena taṃ nibbattetvā dibbasotadhātuparikammaṃ pucchiṃ, taṃ me na kathesi.
“Nhưng sau khi tôi tự mình phát triển Thiên Nhãn và hỏi về phương pháp phát triển Thiên Nhĩ, Ngài đã không giải thích cho tôi.”

Addhā evaṃ hoti ‘ayaṃ rājapabbajito dibbacakkhuñāṇaṃ nibbattetvā, dibbasotañāṇaṃ nibbattetvā, cetopariyakammañāṇaṃ nibbattetvā, āsavānaṃ khaye ñāṇaṃ nibbattetvā, mayā samasamo bhavissatī’ti issāmacchariyavasena mayhaṃ na kathetī’’ti bhiyyoso āghātaṃ bandhitvā kāsāyāni chaḍḍetvā gihibhāvaṃ patvāpi na tuṇhībhūto vihāsi.
“Từ đó chắc chắn rằng: ‘Người xuất gia hoàng tộc này đã phát triển Thiên Nhãn, Thiên Nhĩ, khả năng đọc tâm, và trí tuệ đoạn tận lậu hoặc. Ông ấy sẽ trở nên ngang hàng với ta.’ Do lòng ganh tị, Ngài đã không giảng dạy cho ta.” Với lòng oán hận ngày càng tăng, ông ấy vứt bỏ y phục màu vàng, hoàn tục, và không giữ im lặng.

Dasabalaṃ pana asatā tucchena abbhācikkhitvā apāyūpago ahosi.
Ông ấy còn phỉ báng mười lực của Đức Phật một cách sai lầm và rơi vào ác đạo.

Tampi bhagavā byākāsi.
Điều này cũng được Đức Phật giải thích.

Vuttañhetaṃ – ‘‘evampi kho, bhaggava, sunakkhatto licchaviputto mayā vuccamāno apakkameva imasmā dhammavinayā, yathā taṃ āpāyiko’’ti (dī. ni. 3.6).
Điều này đã được nói: “Này Bhaggava, Sunakkhatta, người Licchavi, khi bị Ta khiển trách, đã rời khỏi giáo pháp và luật này, và rơi vào ác đạo.”

Tena vuttaṃ ‘‘aparepi suppabuddhasunakkhattādayo bhagavatā ñātāvā’’ti.
Do đó nói rằng: “Những người khác như Suppabuddha và Sunakkhatta cũng được Đức Phật biết rõ.”

Ādi-saddena kokālikādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo.
Từ “đầu tiên” (ādi), nhóm Kokālika và những người khác cũng nên được hiểu.

Susīmo paribbājakoti (saṃ. ni. aṭṭha. 2.2.70) evaṃnāmako vedaṅgesu kusalo paṇḍito paribbājako.
“Susīma, một du sĩ,” là tên của một du sĩ thông thái, giỏi về các bộ phận của Vệ Đà.

Aññatitthiyā hi parihīnalābhasakkārasilokā ‘‘samaṇo gotamo na jātigottādīni ārabbha lābhaggappatto jāto, kaviseṭṭho panesa uttamakavitāya sāvakānaṃ bandhaṃ bandhitvā deti.
Các ngoại đạo, khi mất đi danh vọng và lợi dưỡng, nghĩ rằng: “Sa-môn Gotama không đạt được sự tôn trọng do dòng dõi hay gia tộc, nhưng ông ấy là bậc thầy tuyệt vời, trao truyền lời dạy cho các đệ tử bằng cách ràng buộc họ.”

Te taṃ uggaṇhitvā upaṭṭhākānaṃ upanisinnakathampi anumodanampi sarabhaññampīti evamādīni kathenti.
Họ nói rằng: “Họ học thuộc lời dạy của ông ấy, tán thán các bài giảng, đồng ý, và vui vẻ.”

Te tesaṃ pasannānaṃ lābhaṃ upasaṃharanti.
Họ thu hút lợi dưỡng từ những người đã tin tưởng.

Sace mayaṃ yaṃ samaṇo gotamā jānāti, tato thokaṃ jāneyyāma, attano samayaṃ tattha pakkhipitvā mayampi upaṭṭhākānaṃ katheyyāma.
“Hãy giả sử chúng ta biết một chút ít hơn Sa-môn Gotama, đưa giáo lý của mình vào đó, và chúng ta cũng có thể thuyết giảng cho các đệ tử.”

Tato etehi lābhitarā bhaveyyāma.
“Nhờ đó, chúng ta cũng sẽ nhận được lợi dưỡng.”

Ko nu kho samaṇassa gotamassa santike pabbajitvā khippameva uggaṇhituṃ sakkhissatī’’ti evaṃ cintetvā ‘‘susimo paṭibalo’’ti disvā upasaṅkamitvā evamāhaṃsu ‘‘ehi tvaṃ, āvuso susīma, samaṇe gotame brahmacariyaṃ cara, tvaṃ dhammaṃ pariyāpuṇitvā amhe vāceyyāsi, taṃ mayaṃ dhammaṃ pariyāpuṇitvā gihīnaṃ bhāsissāma, evaṃ mayampi sakkatā bhavissāma garukatā mānitā pūjitā lābhino cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārāna’’ti (saṃ. ni. 2.70).
Họ suy nghĩ: “Ai có thể xuất gia dưới Đức Phật Gotama và học nhanh chóng?” Thấy Susīma có khả năng, họ đến và nói: “Này bạn Susīma, hãy xuất gia dưới Đức Phật Gotama, thực hành phạm hạnh, và học giáo pháp. Sau đó, bạn sẽ dạy chúng ta, và chúng ta sẽ thuyết giảng cho người tại gia. Như vậy, chúng ta cũng sẽ được tôn kính, kính trọng, quý mến, cúng dường, và nhận được y phục, thức ăn, chỗ ở, thuốc men, và các vật dụng cần thiết.”

Atha susīmo paribbājako tesaṃ vacanaṃ sampaṭicchitvā yenānando tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā pabbajjaṃ yāci.
Rồi Susīma, du sĩ, chấp nhận lời đề nghị của họ, đến gặp Tôn giả Ānanda, và xin xuất gia.

Thero ca taṃ ādāya bhagavantaṃ upasaṅkamitvā etamatthaṃ ārocesi.
Tôn giả Ānanda dẫn ông ấy đến trình bày vấn đề với Đức Phật.

Bhagavā pana cintesi ‘‘ayaṃ paribbājako titthiyasamaye ‘ahaṃ pāṭiekko satthā’ti paṭijānamāno carati, ‘idheva maggabrahmacariyaṃ carituṃ icchāmī’ti kira vadati, kiṃ nu kho mayi pasanno, udāhu mayhaṃ vā mama sāvakānaṃ dhammakathāya pasanno’’ti.
Đức Phật suy nghĩ: “Du sĩ này từng tuyên bố trong thời kỳ ngoại đạo rằng ‘Ta là thầy duy nhất,’ và giờ đây ông ấy nói rằng muốn thực hành phạm hạnh ở đây. Liệu ông ấy có niềm tin nơi Ta, hay chỉ tin vào lời giảng của các đệ tử của Ta?”

Athassa ekaṭṭhānepi pasādābhāvaṃ ñatvā ‘‘ayaṃ mama sāsane ‘dhammaṃ thenessāmī’ti pabbajati, itissa āgamanaṃ aparisuddhaṃ, nipphatti nu kho kīdisā’’ti olokento ‘‘kiñcāpi ‘dhammaṃ thenessāmī’ti pabbajati, katipāheneva pana ghaṭetvā arahattaṃ gaṇhissatī’’ti ñatvā ‘‘tenahānanda, susīmaṃ pabbājethā’’ti āha.
Biết rằng ông ấy có niềm tin nơi giáo pháp của mình, Đức Phật suy xét: “Mặc dù ông ấy xuất gia với ý định đánh cắp giáo pháp, nhưng chỉ sau một thời gian ngắn, ông ấy sẽ đạt được A-la-hán.” Do đó, Ngài nói với Tôn giả Ānanda: “Này Ānanda, hãy cho Susīma xuất gia.”

Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ ‘‘evaṃ bhagavatā ko ñāto? Susīmo paribbājako’’ti.
Về vấn đề này, câu hỏi được đặt ra: “Đức Phật đã biết ai? Đó là Susīma, du sĩ.”

Santatimahāmattoti (dha. pa. aṭṭha. 2.141 santatimahāmattavatthu)
“Santatimahāmatto” (Dha. Pa. Aṭṭha. 2.141, câu chuyện về Santatimahāmatto) – ông ấy vào một thời điểm đã làm dịu cơn giận dữ của vua Pasenadi ở vùng biên giới và trở về.

Athassa rājā tuṭṭho satta divasāni rajjaṃ datvā ekaṃ naccagītakusalaṃ itthiṃ adāsi.
Vua rất hài lòng và trong bảy ngày trao quyền cai trị đất nước cho ông, đồng thời ban tặng một người phụ nữ giỏi múa hát.

So satta divasāni surāmadamatto hutvā sattame divase sabbālaṅkārappaṭimaṇḍito hatthikkhandhavaragato nahānatitthaṃ gacchanto satthāraṃ piṇḍāya pavisantaṃ dvārantare disvā hatthikkhandhavaragatova sīsaṃ cāletvā vandi.
Trong bảy ngày, ông say sưa với rượu mạnh. Đến ngày thứ bảy, khi đang đi đến bến tắm với đầy đủ trang sức quý giá trên lưng voi, ông nhìn thấy Đức Phật đang đi khất thực qua cổng và ngay lập tức cúi đầu từ trên lưng voi để đảnh lễ Ngài.

Satthā sitaṃ katvā ‘‘ko nu kho, bhante, sitapātukaraṇe hetū’’ti ānandattherena puṭṭho sitakāraṇaṃ ācikkhanto āha – ‘‘passasi, ānanda, santatimahāmattaṃ, ajjeva sabbābharaṇappaṭimaṇḍito mama santikaṃ āgantvā cātuppadikagāthāvasāne arahattaṃ patvā parinibbāyissatī’’ti.
Đức Phật mỉm cười. Khi được Tôn giả Ānanda hỏi lý do, Ngài giải thích: “Này Ānanda, ông có thấy Santatimahāmatto không? Hôm nay, sau khi đến trước Ta với tất cả trang sức quý giá, ông ấy sẽ đạt được A-la-hán vào cuối bài kệ tứ cú và nhập Niết-bàn.”

Tena vuttaṃ ‘‘evaṃ ko ñāto bhagavatāti? Santatimahāmatto’’ti.
Do đó nói rằng: “Đức Phật đã biết ai? Đó là Santatimahāmatto.”

Purisindriyañāṇasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Chú Giải Kinh Trí Tuệ về Năng Lực Con Người đã kết thúc.

9. Nibbedhikasuttavaṇṇanā
9. Chú Giải Kinh Nibbedhika

63. Navame parihāyati attano phalaṃ pariggahetvā vattati, tassa vā kāraṇabhāvaṃ upagacchatīti pariyāyoti idha kāraṇaṃ vuttanti āha ‘‘nibbijjhanakāraṇa’’ti.
Ở phần thứ chín, “phân tích nguyên nhân” nghĩa là phân tích lý do tại sao một người bỏ qua lợi ích cá nhân hoặc đạt được nguyên nhân của sự việc. Do đó nói rằng “nguyên nhân dẫn đến sự thấu hiểu sâu sắc.”

‘‘Anujānāmi , bhikkhave, ahatānaṃ vatthānaṃ diguṇaṃ saṅghāṭi’’nti ettha hi paṭalaṭṭho guṇaṭṭho.
“Ta cho phép, này các Tỳ-khưu, gấp đôi tấm y bị rách.” Ở đây, “guṇa” mang ý nghĩa là lớp vải.

‘‘Accenti kālā tarayanti rattiyo, vayoguṇā anupubbaṃ jahantī’’ti (saṃ. ni. 1.4) ettha rāsaṭṭho guṇaṭṭho.
“Thời gian trôi qua, đêm tối vượt qua, từng sợi dây ràng buộc dần dần buông bỏ.” Ở đây, “guṇa” mang ý nghĩa là chất lượng hoặc bản chất.

‘‘Sataguṇā dakkhiṇā pāṭikaṅkhitabbā’’ti (ma. ni. 3.379) ettha ānisaṃsaṭṭho.
“Bố thí nên được mong đợi có mười công đức.” Ở đây, “guṇa” mang ý nghĩa là lợi ích.

‘‘Antaṃ antaguṇaṃ (dī. ni. 2.377; ma. ni. 1.110; khu. pā. 3.dvattiṃsākāro), kayirā mālāguṇe bahū’’ti (dha. pa. 53) ettha bandhanaṭṭho guṇaṭṭho.
“Kết thúc bằng những sợi dây đẹp,” ở đây “guṇa” mang ý nghĩa là sự ràng buộc.

Idhāpi esova adhippetoti āha ‘‘bandhanaṭṭhena guṇā’’ti.
Ở đây cũng vậy, “guṇa” mang ý nghĩa là sự ràng buộc.

Kāmarāgassa saṃyojanassa paccayabhāvena vatthukāmesupi bandhanaṭṭho rāsaṭṭho vā guṇaṭṭho daṭṭhabbo.
Do điều kiện ràng buộc của tham ái dục lạc, sự ràng buộc hoặc chất lượng của dục lạc vật chất cũng cần được hiểu.

Cakkhuviññeyyāti vā cakkhuviññāṇataṃdvārikaviññāṇehi jānitabbā.
“Có thể nhận thức qua mắt” nghĩa là có thể nhận thức qua thức giác liên quan đến mắt.

Sotaviññeyyātiādīsupi eseva nayo.
Tương tự như vậy đối với “có thể nhận thức qua tai,” v.v…

Iṭṭhārammaṇabhūtāti sabhāveneva iṭṭhārammaṇajātikā, iṭṭhārammaṇabhāvaṃ vā pattā.
“Là đối tượng đáng yêu” nghĩa là tự nhiên thuộc loại đối tượng đáng yêu, hoặc đạt được trạng thái đáng yêu.

Kamanīyāti kāmetabbā.
“Đáng ham muốn” nghĩa là đáng để khao khát.

Manavaḍḍhanakāti manoharā.
“Thu hút tâm” nghĩa là làm tâm vui thích.

Etena parikappanatopi iṭṭhārammaṇabhāvaṃ saṅgaṇhāti.
Bằng cách suy xét này, trạng thái đối tượng đáng yêu được bao gồm.

Piyajātikāti piyāyitabbasabhāvā.
“Loại đáng yêu” nghĩa là bản chất đáng để yêu thích.

Kāmūpasañhitāti kāmarāgena upecca sambandhanīyā sambandhā kātabbā.
“Liên quan đến dục lạc” nghĩa là có mối liên hệ với tham ái dục lạc và cần thiết lập mối liên hệ.

Tenāha ‘‘ārammaṇaṃ katvā’’tiādi.
Do đó nói rằng “tạo ra đối tượng,” v.v…

Saṅkapparāgoti vā subhādivasena saṅkappitavutthamhi uppannarāgo.
“Tham ái do tư duy” nghĩa là tham ái phát sinh từ sự tưởng tượng về cái đẹp, v.v…

Evamettha vatthukāmaṃ paṭikkhipitvā kilesakāmo vutto tasseva vasena tesampi kāmabhāvasiddhito,
Như vậy, sau khi bác bỏ dục lạc vật chất, tham ái phiền não được đề cập. Do bản chất của chúng, trạng thái dục lạc cũng được thành tựu.

kilesakāmassapi iṭṭhavedanā diṭṭhādisampayogabhedena pavattiākārabhedena ca atthi vicittakāti tato visesetuṃ ‘‘citravicitrārammaṇānī’’ti āha, nānappakārāni rūpādiārammaṇānīti attho.
Ngay cả tham ái phiền não cũng có cảm thọ đáng yêu, và do sự khác biệt trong sự kết hợp với tà kiến, v.v…, cũng như sự khác biệt trong cách biểu hiện, nên có nhiều loại khác nhau. Do đó nói rằng “đối tượng đa dạng và phức tạp,” nghĩa là có nhiều loại đối tượng như sắc, v.v…

Athettha dhīrā vinayanti chandanti atha etesu ārammaṇesu dhitisampannā paṇḍitā chandarāgaṃ vinayanti.
Ở đây, người trí tuệ loại bỏ ham muốn. Những người có trí tuệ, với sự kiên định, loại bỏ tham ái đối với các đối tượng này.

Tajjātikanti taṃsabhāvaṃ, atthato pana tassa kāmassa anurūpanti vuttaṃ hoti.
“Thuộc loại đó” nghĩa là cùng bản chất với nó, nhưng thực tế là phù hợp với dục lạc đó.

Puññassa bhāgo puññabhāgo, puññakoṭṭhāso.
“Phần thiện” nghĩa là phần thuộc về thiện, hay phần của phước đức.

Tena nibbatto, tattha vā bhavoti puññabhāgiyo.
Do đó, người tái sinh trong thiện thú được gọi là “thuộc về phước đức.”

Apuññabhāgiyoti etthāpi eseva nayo.
Tương tự như vậy đối với “thuộc về ác nghiệp.”

Vipākoyeva vepakkanti āha ‘‘vohāravipāka’’nti.
“Quả báo” được gọi là “quả báo thông tục.”

Sabbasaṅgāhikāti kusalākusalasādhāraṇā.
“Bao gồm tất cả” nghĩa là bao gồm thiện, ác, và vô ký.

Saṃvidahanacetanāti sampayuttadhammesu saṃvidahanalakkhaṇā cetanā.
“Ý chí thiêu đốt” nghĩa là ý chí có đặc tính thiêu đốt trong các pháp tương ứng.

Urattāḷinti uraṃ tāḷetvā .
“Đánh ngực” nghĩa là vỗ vào ngực.

Ekapadanti ekapadacitaṃ mantaṃ.
“Một câu chú” nghĩa là một câu thần chú ngắn gọn.

Tenāha ‘‘ekapadamantaṃ vā’’tiādi.
Do đó nói rằng “một câu chú,” v.v…

Nibbedhikasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Chú Giải Kinh Nibbedhika đã kết thúc.

10. Sīhanādasuttavaṇṇanā
10. Chú Giải Kinh Tuyên Bố Dũng Mãnh

64. Dasame tathāgatabalānīti aññehi asādhāraṇāni tathāgatasseva balāni.
Ở phần thứ mười, “mười sức mạnh của Như Lai” là những sức mạnh đặc biệt chỉ thuộc về Như Lai, không phải ai khác.

Nanu cetāni sāvakānampi ekaccāni uppajjantīti?
Nhưng chẳng phải một số sức mạnh này cũng phát sinh ở các đệ tử sao?

Kāmaṃ uppajjanti, yādisāni pana buddhānaṃ ṭhānāṭṭhānañāṇādīni, na tādisāni tadaññesaṃ kadāci uppajjantīti aññehi asādhāraṇāni.
Chúng có thể phát sinh, nhưng những sức mạnh như tri kiến về khả năng và không khả năng (ṭhānāṭṭhāñāṇa), v.v… của chư Phật thì không bao giờ phát sinh ở người khác. Do đó, chúng được coi là đặc biệt.

Imameva hi yathāvuttaṃ lesaṃ apekkhitvā sādhāraṇabhāvato āsayānusayañāṇādīsu eva asādhāraṇasamaññā niruḷhā.
Khi xem xét ý nghĩa ngắn gọn này, mặc dù có vẻ giống nhau trong trạng thái chung, nhưng tri kiến về khuynh hướng tiềm ẩn, v.v… vẫn được công nhận là độc đáo.

Yathā pubbabuddhānaṃ balāni puññassa sampattiyā āgatāni, tathā āgatabalānīti vā tathāgatabalāni.
Giống như sức mạnh của các Đức Phật quá khứ đã đạt được nhờ phước đức viên mãn, sức mạnh của Như Lai hiện tại cũng vậy.

Usabhassa idaṃ āsabhaṃ, seṭṭhaṭṭhānaṃ.
“Con bò đực” tượng trưng cho vị trí tối thượng.

Pamukhanādanti seṭṭhanādaṃ .
“Tiếng rống của con bò đầu đàn” tượng trưng cho tiếng rống tối cao.

Paṭivedhañāṇañceva desanāñāṇañcāti ettha paññāya pabhāvitaṃ attano ariyaphalāvahaṃ paṭivedhañāṇaṃ.
“Tri kiến thâm nhập” và “tri kiến giảng dạy” – ở đây, tri kiến thâm nhập được thúc đẩy bởi trí tuệ, mang lại quả vị cao quý cho bản thân.

Karuṇāya pabhāvitaṃ sāvakānaṃ ariyaphalāvahaṃ desanāñāṇaṃ.
Tri kiến giảng dạy được thúc đẩy bởi lòng từ bi, mang lại quả vị cao quý cho các đệ tử.

Tattha paṭivedhañāṇaṃ uppajjamānaṃ uppannanti duvidhaṃ.
Ở đây, tri kiến thâm nhập có hai loại: đang phát sinh và đã phát sinh.

Tañhi abhinikkhamanato yāva arahattamaggā uppajjamānaṃ, phalakkhaṇe uppannaṃ nāma.
Từ khi bước ra khỏi gia đình đến khi đạt được đạo lộ A-la-hán, nó được gọi là “đang phát sinh”; khi đạt được quả vị, nó được gọi là “đã phát sinh.”

Tusitabhavanato yāva mahābodhipallaṅke arahattamaggā uppajjamānaṃ, phalakkhaṇe uppannaṃ nāma.
Từ cõi Tusita đến khi ngồi dưới gốc cây Bồ-đề và đạt được đạo lộ A-la-hán, nó được gọi là “đang phát sinh”; khi đạt được quả vị, nó được gọi là “đã phát sinh.”

Dīpaṅkarato paṭṭhāya yāva arahattamaggā uppajjamānaṃ, phalakkhaṇe uppannaṃ nāma.
Từ thời Đức Phật Dīpaṅkara đến khi đạt được đạo lộ A-la-hán, nó được gọi là “đang phát sinh”; khi đạt được quả vị, nó được gọi là “đã phát sinh.”

Desanāñāṇampi pavattamānaṃ pavattanti duvidhaṃ.
Tri kiến giảng dạy cũng có hai loại: đang diễn ra và đã diễn ra.

Tañhi yāva aññātakoṇḍaññassa sotāpattimaggā pavattamānaṃ, phalakkhaṇe pavattaṃ nāma.
Cho đến khi tri kiến dẫn dắt Koṇḍañña đạt được đạo lộ Nhập Lưu, nó được gọi là “đang diễn ra”; khi đạt được quả vị, nó được gọi là “đã diễn ra.”

Tesu paṭivedhañāṇaṃ lokuttaraṃ, desanāñāṇaṃ lokiyaṃ.
Trong đó, tri kiến thâm nhập thuộc về siêu thế, còn tri kiến giảng dạy thuộc về thế gian.

Ubhayampi panetaṃ aññehi asādhāraṇaṃ, buddhānaññeva orasañāṇaṃ.
Cả hai loại tri kiến này đều độc đáo, chỉ thuộc về chư Phật.

Ṭhānañca ṭhānato pajānātīti kāraṇañca kāraṇato pajānāti.
“Hiểu rõ điều kiện và nguyên nhân” nghĩa là hiểu rõ lý do và nguyên nhân.

Yasmā tattha phalaṃ tiṭṭhati tadāyattavuttitāya uppajjati ceva pavattati ca, tasmā ṭhānanti vuccati.
Vì kết quả tồn tại trong đó, nên do sự phụ thuộc vào điều kiện mà nó phát sinh và vận hành; do đó, nó được gọi là “điều kiện.”

Bhagavā ‘‘ye ye dhammā yesaṃ yesaṃ dhammānaṃ hetū paccayā uppādāya, taṃ taṃ ṭhānaṃ, ye ye dhammā yeyaṃ yeyaṃ dhammānaṃ na hetū na paccayā uppādāya, taṃ taṃ aṭṭhāna’’nti pajānanto ṭhānato aṭṭhānato yathābhūtaṃ pajānāti.
Đức Phật, hiểu rõ rằng “những pháp nào là nguyên nhân và điều kiện để các pháp khác phát sinh, đó là điều kiện; những pháp nào không phải là nguyên nhân và điều kiện để các pháp khác phát sinh, đó là phi điều kiện,” do đó Ngài hiểu rõ điều kiện và phi điều kiện đúng như thực.

Samādiyantīti samādānāni, tāni pana samādiyitvā katāni hontīti āha ‘‘samādiyitvā katāna’’nti.
“Thực hiện” nghĩa là chấp nhận và hoàn thành; do đó nói rằng “sau khi chấp nhận và hoàn thành.”

Kammameva vā kammasamādānanti etena ‘‘samādāna’’nti saddassa apubbatthābhāvaṃ dasseti muttagatasadde gatasaddassa viya.
“Chỉ nghiệp hoặc sự chấp nhận nghiệp” giải thích ý nghĩa trước đó của từ “samādāna,” giống như âm thanh đã phát ra.

Gatīti nirayādigatiyo.
“Đường đi” nghĩa là các đường tái sinh như địa ngục, v.v…

Upadhīti attabhāvo.
“Chấp thủ” nghĩa là tự ngã.

Kāloti kammassa vipaccanārahakālo.
“Thời điểm” là thời gian chín muồi để nghiệp trổ quả.

Payogoti vipākuppattiyā paccayabhūtā kiriyā.
“Nỗ lực” là hành động tạo điều kiện cho quả báo phát sinh.

Catunnaṃ jhānānanti paccanīkajjhāpanaṭṭhena ārammaṇūpanijjhānaṭṭhena ca catunnaṃ rūpāvacarajjhānānaṃ.
“Bốn thiền” được hiểu theo hai cách: đối trị và duyên vào đối tượng, áp dụng cho bốn thiền thuộc cõi sắc.

Catukkanayena hetaṃ vuttaṃ.
Điều này được giải thích theo bốn cách.

Aṭṭhannaṃ vimokkhānanti ‘‘rūpī rūpāni passatī’’tiādīnaṃ (ma. ni. 2.248; 3.312; dha. sa. 248; paṭi. ma. 1.209) aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ.
“Tám giải thoát” là “người có hình sắc thấy các hình sắc,” v.v…, gồm tám giải thoát.

Tiṇṇaṃ samādhīnanti savitakkasavicārādīnaṃ tiṇṇaṃ samādhīnaṃ.
“Ba định” là định có tầm có tứ, v.v…, gồm ba loại định.

Navannaṃ anupubbasamāpattīnanti paṭhamajjhānasamāpattiādīnaṃ navannaṃ anupubbasamāpattīnaṃ.
“Chín tầng thiền định liên tiếp” là từ tầng thiền thứ nhất đến tầng thiền thứ chín.

Ettha ca paṭipāṭiyā aṭṭhannaṃ samādhītipi nāmaṃ, samāpattītipi cittekaggatāsabbhāvato, nirodhasamāpattiyā tadabhāvato na samādhīti nāmaṃ.
Ở đây, tám loại định được gọi tên, nhưng trạng thái định này không được gọi là “samādhi” vì nó không có tính chất nhất tâm trong trường hợp diệt tận định.

Hānabhāgiyaṃ dhammanti appaguṇehi paṭhamajjhānādīhi vuṭṭhitassa saññāmanasikārānaṃ kāmādipakkhandanaṃ.
“Pháp thuộc phần suy giảm” là sự rời bỏ các pháp như tham dục, v.v…, thông qua các thiền đầu tiên thiếu phẩm chất.

Visesabhāgiyaṃ dhammanti paguṇehi paṭhamajjhānādīhi vuṭṭhitassa saññāmanasikārānaṃ dutiyajjhānādipakkhandanaṃ.
“Pháp thuộc phần tăng trưởng” là sự tiến bộ đến các thiền thứ hai trở đi, thông qua các thiền đầu tiên có phẩm chất.

Iti saññāmanasikārānaṃ kāmādidutiyajjhānādipakkhandanāni hānabhāgiyavisesabhāgiyadhammāti dassitāni.
Như vậy, sự từ bỏ các pháp như tham dục, v.v…, và tiến đến thiền thứ hai trở đi được chỉ ra là “pháp thuộc phần suy giảm” và “pháp thuộc phần tăng trưởng.”

Tehi pana jhānānaṃ taṃsabhāvatā dhammasaddena vuttā.
Do bản chất tương đồng của các thiền, chúng được gọi chung là “các pháp.”

Tasmāti vuttamevatthaṃ hetubhāvena paccāmasati.
Do đó, điều đã nói ở trên được hiểu theo nghĩa nguyên nhân.

Vodānanti paguṇatāsaṅkhātaṃ vodānaṃ.
“Vodāna” nghĩa là sự hoàn thiện hoặc tinh thông.

Tañhi paṭhamajjhānādīhi vuṭṭhahitvā dutiyajjhānādīnaṃ adhigamassa paccayattā ‘‘vuṭṭhāna’’nti vuttaṃ.
Sau khi xuất khỏi thiền đầu tiên trở đi, nó trở thành điều kiện để đạt được thiền thứ hai trở đi; do đó được gọi là “xuất khởi.”

Ye pana ‘‘nirodhato phalasamāpattiyā vuṭṭhānanti pāḷi natthī’’ti vadanti.
Những ai nói rằng “không có đoạn Pāli nào đề cập đến việc xuất khởi từ diệt tận định” thì nên bị bác bỏ.

Te ‘‘nirodhā vuṭṭhahantassa nevasaññānāsaññāyatanaṃ phalasamāpattiyā anantarapaccayena paccayo’’ti imāya pāḷiyaṃ (paṭṭhā. 1.1.417) paṭisedhetabbā.
Họ nên bị bác bỏ bởi đoạn Pāli này (Paṭṭhā. 1.1.417): “Khi xuất khỏi diệt tận định, trạng thái vô tưởng vô phi tưởng trở thành điều kiện gần cho quả định.”

Sīhanādasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Chú Giải Kinh Tuyên Bố Dũng Mãnh đã kết thúc.

Mahāvaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Chú Giải Phẩm Mahāvagga đã kết thúc.